Ένα από τα πιο εντυπωσιακά θαύματα του αρχαίου κόσμου θεωρείται ο ναός του Καρνάκ στην Αίγυπτο — ένα μνημείο που εδώ και αιώνες μαγνητίζει την ανθρώπινη φαντασία. Σε απόσταση περίπου 480 χιλιομέτρων νότια του Καΐρου, το μνημείο που έχει ενταχθεί στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO προσελκύει κάθε χρόνο εκατομμύρια επισκέπτες. Παρά το μέγεθος και τη σπουδαιότητά του, η ακριβής προέλευση του χώρου παρέμενε για καιρό μυστήριο — μέχρι σήμερα.

Μια ομάδα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον ολοκλήρωσε την πιο εκτενή γεωαρχαιολογική έρευνα που έχει γίνει ποτέ για τον ναό του Καρνάκ. Σύμφωνα με τα ευρήματά τους, ο ναός χτίστηκε πριν από περίπου 4.000 χρόνια από μια ομάδα αριστοκρατών που ήθελαν να δημιουργήσουν έναν τόπο λατρείας για τον υπέρτατο θεό Άμμωνα-Ρα.

Η θεότητα αυτή ήταν αποτέλεσμα ένωσης δύο μεγάλων θεών της Αιγύπτου — του Άμμωνα, του «αόρατου» θεού του αέρα, και του Ρα, θεού του ήλιου. Η λατρεία του Άμμωνα-Ρα εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη χώρα και το Καρνάκ έγινε το σημαντικότερο κέντρο της.

Ο επικεφαλής της μελέτης, αρχαιολόγος Μπεν Πένινγκτον από το Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, χαρακτήρισε τον ναό «τον σημαντικότερο της Αιγύπτου». Όπως είπε, «η νέα έρευνα παρέχει πρωτοφανείς λεπτομέρειες για την εξέλιξη του ναού του Καρνάκ — από ένα μικρό νησί σε έναν από τους καθοριστικούς θεσμούς της αρχαίας Αιγύπτου».

Το συγκρότημα του Καρνάκ αποτελείται από ναούς, πυλώνες, παρεκκλήσια και διάφορα κτίσματα, διαμορφωμένα σαν μια ολόκληρη πόλη. Οι εντυπωσιακές κατασκευές από ψαμμίτη, ασβεστόλιθο και γρανίτη εκτείνονται σε περισσότερα από 800 στρέμματα και, όπως σημειώνει ο Πένινγκτον, «διατηρούνται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση».

Αν και αρχαιολογικές έρευνες πραγματοποιούνται στον χώρο εδώ και 150 χρόνια, η ακριβής χρονολόγηση των πρώτων ανθρώπινων δραστηριοτήτων ήταν πάντοτε αντικείμενο έντονων συζητήσεων.

Για να φωτίσουν την ιστορία του μνημείου, οι επιστήμονες ανέλυσαν 61 δείγματα ιζημάτων και δεκάδες χιλιάδες κομμάτια κεραμικών από τον χώρο και τα περίχωρα του ναού. Έτσι, κατάφεραν να ανασυνθέσουν την εξέλιξη του τοπίου και να προσδιορίσουν πότε ακριβώς άρχισε να κατοικείται η περιοχή.

Όπως διαπίστωσε η ομάδα υπό τον αρχαιολόγο Άνγκους Γκρέιαμ του Πανεπιστημίου της Ουψάλας, πριν από το 2520 π.Χ. το σημείο πλημμύριζε συχνά από τα νερά του Νείλου, γεγονός που το καθιστούσε ακατάλληλο για μόνιμη εγκατάσταση. Πιθανότατα, οι πρώτοι οικισμοί δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο του Παλαιού Βασιλείου (περίπου 2590–2150 π.Χ.), καθώς οι ροές του ποταμού άλλαξαν πορεία. Τα κεραμικά ευρήματα επιβεβαιώνουν αυτή τη θεωρία, αφού χρονολογούνται ανάμεσα στο 2300 και το 1980 π.Χ.

Η έρευνα, σύμφωνα με τους ειδικούς, βάζει τέλος σε μια «πολύχρονη διαμάχη» σχετικά με το πότε ξεκίνησε η κατασκευή του ναού. «Υπήρχαν δύο κύριες θεωρίες», εξήγησε ο Πένινγκτον στη Daily Mail. «Η μία υποστήριζε ότι ο ναός ήταν πολύ παλαιότερος, γύρω στο 3000 π.Χ., ενώ η άλλη ότι χτίστηκε αργότερα, γύρω στο 2000 π.Χ. Τα στοιχεία δείχνουν ξεκάθαρα ότι η δεύτερη εκδοχή είναι η σωστή».

Ο ναός του Καρνάκ βρίσκεται λιγότερο από μισό χιλιόμετρο ανατολικά του σημερινού Νείλου, κοντά στο Λούξορ, στην αρχαία πρωτεύουσα Θήβα, απέναντι από την περίφημη Κοιλάδα των Βασιλέων. Οι ερευνητές θεωρούν ότι ο χώρος όπου ιδρύθηκε σχηματίστηκε φυσικά, όταν τα παρακλάδια του ποταμού δημιούργησαν ένα υπερυψωμένο νησί — ένα γεωγραφικό χαρακτηριστικό που οι αρχαίοι Αιγύπτιοι συνέδεσαν με τη γέννηση του κόσμου.

Στα ιερά κείμενα της εποχής, ο δημιουργός θεός Άμμωνας-Ρα περιγράφεται ως θεότητα που αναδύθηκε από «τη λίμνη», κάτι που παραπέμπει σε αυτό ακριβώς το είδος τοπίου.

Με το πέρασμα των αιώνων, οι ποτάμιες ροές απομακρύνθηκαν περισσότερο από τον χώρο, επιτρέποντας την επέκταση του τεράστιου θρησκευτικού συγκροτήματος.

Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Antiquity, συνοψίζει την εξέλιξη του Καρνάκ «από ένα μικρό νησί σε έναν από τους θεμελιώδεις θεσμούς της αρχαίας Αιγύπτου».

Όπως καταλήγουν οι ερευνητές, «η δραστηριότητα στον χώρο δείχνει τη στενή σύνδεση του φυσικού περιβάλλοντος με τις θρησκευτικές και αρχιτεκτονικές εξελίξεις της εποχής».

Οι επιστήμονες σκοπεύουν να επεκτείνουν την έρευνά τους και σε άλλα σημαντικά μνημεία της περιοχής, ώστε να κατανοήσουν πληρέστερα το τοπίο και τη σχέση του με τις θρησκευτικές παραδόσεις της αρχαίας Θήβας.

Διαβάστε ακόμη: