Η έλευση της πανδημίας του κορωνοϊού έριξε την ευρωπαϊκή και την ελληνική οικονομία σε βαθιά ύφεση και τότε άρχισε να αλλάζει το πλαίσιο πολιτικής, καθώς οι αρμόδιες ευρωπαϊκές αρχές αποφάσισαν να υιοθετήσουν πιο ρηξικέλευθες δημοσιονομικές προσεγγίσεις για να την αναχαιτίσουν.

Ωστόσο, οι μέχρι σήμερα παρεμβάσεις αφορούν αποκλειστικά στη συγκράτηση της ενεργού ζήτησης και όχι στην ενίσχυση των παραγωγικών επενδύσεων. Θα έλεγε κανείς, ότι είχε μείνει εντελώς ακάλυπτη η ανάγκη πραγματικής χρηματοδότησης νέων επενδύσεων.

Διέξοδο σε αυτό το πρόβλημα έδωσε η Ε.Ε. με την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας (ΕΤΑΑ), το οποίο θα διαθέσει σημαντικούς νέους πόρους για να χρηματοδοτηθούν οι πληγείσες οικονομίες.

Στόχος είναι να ανασυγκροτηθούνοι ευρωπαϊκές οικονομίες τους σε δύο κατευθύνσεις:πρώτον στην αντιμετώπιση του πλήγματος λόγω πανδημίας και, δεύτερον, στον μετασχηματισμό τους σύμφωνα με τις απαιτήσεις τεχνολογικής ανανέωσης, εκπαίδευσης και περιβαλλοντικής προσαρμογής, όπως καθορίζονται στο όραμα της Ε.Ε. νέας γενιάς.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του διαΝΕΟσις, η Ελλάδα εξασφάλισε ένα σημαντικό μερίδιο με το οποίο μπορεί να σχεδιάσει τόσο την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας από το πλήγμα της πανδημίας όσο και τη μεσοπρόθεσμη ανόρθωση των ρυθμών ανάπτυξης. Από τους πόρους αυτούς, η Ελλάδα αναμένεται συνολικά να λάβει €32 δισ., από τα οποία €19,5 δισ. ως χορηγία και €12,5 δισ., ως χαμηλότοκα και μακροχρόνια δάνεια. Το μερίδιο της Ελλάδας είναι το 4,3% του συνόλου, σημαντικά μεγαλύτερο τόσο από την πληθυσμιακή της αναλογία στην Ε.Ε. (2,4%) όσο και από τη συμμετοχή της στη δραστηριότητα (1,2%). Ορίζοντας απορρόφησης θα είναι η τετραετία, αν και η Ελλάδα μπορεί αργότερα να ζητήσει εκτενέστερη προθεσμία.

Τα ποσά του ΕΤΑΑ θα είναι πρόσθετα στα κονδύλια που είχε προγραμματιστεί να λάβει από τον κοινοτικό προϋπολογισμό. Έτσι, τα επόμενα χρόνια θα λάβει επίσης €18 δισ. από τις ενισχύσεις της ΚΑΠ και €22 δισ. για τη χρηματοδότηση του προγράμματος ΕΣΠΑ. Σημειωτέον ότι οι πόροι €22 δισ. που θα χρηματοδοτήσουν το νέο ΕΣΠΑ, είναι αυξημένοι από τις αρχικές εκτιμήσεις των €20 δισ. Η αναλογούσα εθνική συγχρηματοδότηση του ΕΣΠΑ θα γίνει με το εθνικό σκέλος του ΠΔΕ, αν και το ακριβές ύψος δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί.

Παλιότερα έφτανε έως το 50% του συνολικού προϋπολογισμού, στο τρέχον όμως ΕΣΠΑ 2014-2020 μειώθηκε στο 20% για δημοσιονομικούς λόγους. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η χώρα πιθανόν να διαθέσει και επιπλέον ποσά για υποδομές και επενδύσεις που θα ενισχύσουν περαιτέρω την πορεία ανάπτυξης.

Αθροιστικά, η Ελλάδα την επόμενη πενταετία ή εξαετία μπορεί να προσδοκά μια συνολική καθαρή εισροή κοινοτικών πόρων €59,5 δισ. και επιπλέον ενδέχεται να συνάψει δάνεια έως €12,5 δισ. για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας. Το σύνολο των χρηματοδοτήσεων από την Ε.Ε. μπορεί έτσι να προσεγγίσει τα €72 δισ.

Σχεδιασμός και κριτήρια κατανομής

Όπως επισημαίνει στη μελέτη το διαΝΕΟσις, το ήμισυ και πλέον των πόρων της Ε.Ε., τα κριτήρια κατανομής τους είναι ήδη αποφασισμένα και έχουν ως εξής:

Πρώτον, την περίοδο 2021-2027 η ΚΑΠ θα εκταμιευθεί σε αγροτικές ενισχύσεις, σύμφωνα με τα ισχύοντα. Δεν αναμένονται μείζονες τροποποιήσεις, πέραν μιας σταδιακής έμφασης σε μορφές αγροτικής καλλιέργειας που είναι φιλικότερες στο περιβάλλον.

Δεύτερον, το ΕΣΠΑ της περιόδου 2021-2027 αναμένεται να ακολουθήσει τον υφιστάμενο σχεδιασμό με βάση τον οποίο εγκρίθηκε, αν και είναι πιθανό να χρειαστούν ανακατατάξεις και μείζονες προσαρμογές για να διευκολυνθεί η απορροφητικότητα των πόρων. Ομοίως θα ακολουθήσει ανάλογη προσαρμογή και για το εθνικό ΠΔΕ, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του αρθρώνεται ως το σκέλος εθνικής συμμετοχής στο ΕΣΠΑ.

Τα ανοικτά ζητήματα σχετίζονται κυρίως με το ΕΤΑΑ. Για τα δάνεια των €12,5 δισ., δεν υπάρχει προς το παρόν απόφαση να τα συνάψουν “σώνει και καλά”, αλλά θα εξαρτηθεί από την πορεία απορρόφησης και διαχείρισης των καθαρών χορηγιών των €19,5 δισ. Το πιο πιθανό είναι τα δάνεια να γίνονται ως συμπληρώματα χρηματοδότησης του κύριου έργου ή προγράμματος που θα έχει εγκριθεί στο ΕΤΑΑ ή στο ΕΣΠΑ. Μέχρι στιγμής, η επικρατούσα άποψη είναι ότι η μεν κατανομή και διαχείρισή τους θα γίνει μέσω του υφιστάμενου μηχανισμού για τα ΕΣΠΑ, ενδεχομένως με πιο ευέλικτες διαδικασίες σχεδιασμού, επιλογής και χρηματοδότησης των έργων.

Το Ταμείο αναμένεται να είναι εμπροσθοβαρές στον σχεδιασμό και την επιλογή των έργων, ώστε να δράσει ως “υπερόπλο ανάπτυξης” στην Ε.Ε. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι το 70% των επιχορηγήσεων πρέπει να έχουν δεσμευτεί το 2021 και 2022 και το υπόλοιπο 30% να ακολουθήσει μέχρι το τέλος του 2023. Ο σχεδιασμός στηρίζεται στους προσανατολισμούς και τους στόχους που θα θέσει η χώρα, σε συνεννόηση προφανώς με τις ευρωπαϊκές αρχές.

Σε κάθε περίπτωση, κεντρική επιλογή είναι η χρηματοδότηση υποδομών και επενδύσεων με την αξιοποίηση των νέων πόρων €32 δισ. του ΕΤΑΑ. Ο μηχανισμός ενίσχυσης του ρυθμού ανάπτυξης είναι ο πολλαπλασιαστής δημοσίων επενδύσεων, ο οποίος μετρά τον αντίκτυπο που έχει στο ΑΕΠ της χώρας μια αύξηση στη χρηματοδότησή τους. Αν οι δημόσιες επενδύσεις σε μια περίοδο αυξηθούν κατά 1% του ΑΕΠ, η παραδοχή που γίνεται είναι ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης αυξάνεται για ένα διάστημα, πριν επιστρέψει στο αρχικό επίπεδο. Το ΑΕΠ αυξάνεται αρχικά κατά 0,9% και μακροχρόνια ισορροπεί σε ένα νέο επίπεδο αυξημένο κατά 1,8%.