Το έχουμε πει πολλές φορές, ότι η πανδημία του κορωνοϊού είναι ο καθοριστικός παράγοντας των οικονομικών εξελίξεων. Η υγειονομική κρίση που έχει χτυπήσει τον πλανήτη ολόκληρο, και τα συνακόλουθα περιοριστικά μέτρα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις σε μία προσπάθεια να ανακόψουν την μετάδοση του ιού, έχουν μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Και το ακόμη χειρότερο είναι ότι, όπως όλα δείχνουν μέχρι στιγμής τουλάχιστον, ουδείς γνωρίζει πότε θα τελειώσει αυτός ο “εφιάλτης”!
Το δεύτερο “κύμα” της πανδημίας αποδεικνύεται πανευρωπαϊκά ισχυρότερο α’ ό,τι αναμενόταν. Εξαίρεση δεν θα μπορούσε να αποτελεί δυστυχώς η χώρα μας. Η επιθετική έξαρση των κρουσμάτων κορωνοϊού που καταγράφεται ειδικά τους τελευταίους δύο μήνες, σε συνδυασμό με τις ασφυκτικές πιέσεις που δέχεται το ΕΣΥ, λόγω της ραγδαίας αύξησης των νοσηλευόμενων και των διασωληνομένων σε ΜΕΘ, ανάγκασαν τελικά την κυβέρνηση να επιβάλει οριζόντιο καθεστώς αναστολής δραστηριοτήτων σε όλη τη χώρα, μέχρι τις 30 Νοεμβρίου.
Του Σπύρου Σταθάκη
Την ίδια ώρα, προκειμένου να μετριαστούν κατά το δυνατόν οι οικονομικές επιπτώσεις από το νέο πανεθνικό lockdown, το ΥΠΟΙΚ ανακοίνωσε ακόμη μία δέσμη μέτρων δημοσιονομικής στήριξης, ύψους 3,3 δισ. ευρώ. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων:

• Οι εργαζόμενοι των επιχειρήσεων, που τίθενται σε αναστολή σύμβασης εργασίας κατά τον μήνα Νοέμβριο, θα λάβουν, εντός Δεκεμβρίου, αντί για 534 ευρώ, 800 ευρώ, υπολογιζόμενο αναλογικά για τις ημέρες που τέθηκαν σε αναστολή. Για το ανωτέρω χρονικό διάστημα, καλύπτονται από τον Κρατικό Προϋπολογισμό, αναλογικά, και όλες οι ασφαλιστικές εισφορές, υπολογιζόμενες επί του ονομαστικού μισθού. Η εφάπαξ αυτή οικονομική ενίσχυση στους εργαζόμενους είναι επιπλέον της κάλυψης του δώρου Χριστουγέννων, όπως ήδη έχει εξαγγελθεί και θα εφαρμοστεί. Το κόστος υπολογίζεται στα 215 εκατ. ευρώ.
• Για τις επιχειρήσεις που αναστέλλεται η λειτουργία τους με εντολή δημόσιας αρχής, στις οποίες περιλαμβάνεται πλέον το λιανεμπόριο και άλλες δραστηριότητες, παρέχεται δυνατότητα αναστολής καταβολής του ΦΠΑ, πληρωτέου τον μήνα Νοέμβριο, μέχρι τις 30 Απριλίου 2021. Η εν λόγω οφειλή θα αποπληρωθεί σε 12 δόσεις με μηδενικό επιτόκιο, ή 24 δόσεις με επιτόκιο 2,5%, από τον Μάιο του 2021 και έπειτα. Το κόστος υπολογίζεται στα 230 εκατ. ευρώ.
• Για τις επιχειρήσεις που αναστέλλεται η λειτουργία τους με εντολή δημόσιας αρχής, στις οποίες περιλαμβάνεται πλέον το λιανεμπόριο και άλλες δραστηριότητες, δίνεται η δυνατότητα αναστολής πληρωμής των δόσεων ρυθμισμένων φορολογικών και ασφαλιστικών οφειλών, πληρωτέων τον μήνα Νοέμβριο. Η αποπληρωμή τους μετατίθεται σε αντίστοιχες δόσεις, στο τέλος τις ισχύουσας ρύθμισης. Το κόστος υπολογίζεται στα 66 εκατ. ευρώ.
• Για τους εργαζόμενους που η σύμβαση εργασίας τους τίθεται σε αναστολή, ανά την επικράτεια, δίνεται η δυνατότητα αναστολής πληρωμής των δόσεων ρυθμισμένων φορολογικών οφειλών, πληρωτέων τον μήνα Νοέμβριο. Η αποπληρωμή τους μετατίθεται σε αντίστοιχες δόσεις, στο τέλος τις ισχύουσας ρύθμισης. Το κόστος υπολογίζεται στα 27 εκατ. ευρώ.
• Χορηγείται νέα εφάπαξ οικονομική ενίσχυση, ύψους 400 ευρώ, σε μη επιδοτούμενους μακροχρόνια ανέργους, κατ’ αναλογία της ενίσχυσης του Απριλίου. Το συγκεκριμένο μέτρο πολιτικής αφορά σε περίπου 130.000 άνεργους συμπατριώτες μας, που απέκτησαν την ιδιότητα του μακροχρόνια ανέργου μετά την 1η Μαρτίου 2020. Το κόστος υπολογίζεται στα 50 εκατ. ευρώ.
• Διευρύνεται η λίστα των επιχειρήσεων που έχουν δικαίωμα συμμετοχής στην Επιστρεπτέα Προκαταβολή 4. Οι επιχειρήσεις που κλείνουν με κρατική εντολή, δικαιούνται να συμμετάσχουν στο χρηματοδοτικό σχήμα, ανεξαρτήτως πτώσης τζίρου τους, ενώ λαμβάνουν κατ’ ελάχιστο 2.000 ευρώ. Σημειώνεται ότι ισχύουν όλα όσα έχουν εξαγγελθεί το Σάββατο, αναφορικά τόσο με τη μη επιστροφή του 50% της ενίσχυσης, όσο και με το δικαίωμα συμμετοχής όλων των ατομικών επιχειρήσεων, καθώς και των νέων επιχειρήσεων. Το κόστος της ενισχυμένης Επιστρεπτέας Προκαταβολής 4 υπολογίζεται στο 1 δισ. ευρώ. Και της Επιστρεπτέας Προκαταβολής 5 στα 700 εκατ. ευρώ.
• Επεκτείνονται όλα τα επιδόματα ανεργίας που έληξαν και λήγουν τους μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο, κατά 2 μήνες. Το κόστος υπολογίζεται στα 308 εκατ. ευρώ.
• Όλες οι επιχειρήσεις που πλήττονται σύμφωνα με τη διευρυμένη λίστα ΚΑΔ Απριλίου, πλέον ανά την επικράτεια, δικαιούνται υποχρεωτική μείωση ενοικίου κατά 40% στα επαγγελματικά τους ακίνητα. Το ίδιο ισχύει και για την κύρια κατοικία των εργαζομένων που τίθενται σε αναστολή σύμβασης εργασίας, αλλά και για τη φοιτητική κατοικία των τέκνων τους, ανά την επικράτεια. Επιπλέον όμως, από τον μήνα Νοέμβριο, για τους ιδιοκτήτες που εκμισθώνουν ακίνητα, το 1/2 της ζημίας τους δεν θα συμψηφίζεται με τις φορολογικές τους υποχρεώσεις, όπως προβλέπεται μέχρι σήμερα, αλλά θα καταβάλλεται άμεσα στους δικαιούχους, και θα πιστώνεται απευθείας στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς. Το κόστος υπολογίζεται στα 30 εκατ. ευρώ.

Η τρέχουσα οικονομική κατάσταση

Το ζήτημα πάντως είναι ότι, όπως επισημαίνει σε σχετική ανακοίνωση και το ΕΒΕΠ, καμία κρατική στήριξη δεν φτάνει, όταν μια επιχείρηση σταματά τη λειτουργία της και κανένα πακέτο μέτρων δεν επαρκεί για όλους. Οι απώλειες της αγοράς ακολουθούνται κατά πόδας από οικονομικά μέτρα της κυβέρνησης, αλλά τα μέχρι τώρα 26,2 δισ. ευρώ, συν τα επιπλέον μέτρα 3,3 δισ. ευρώ υπολείπονται κατά πολύ των μέχρι σήμερα 35 δισ. ευρώ απωλειών του τζίρου, που εκτιμώνται να φτάσουν τα 50 δισ. ευρώ μέχρι τέλος του έτους. Μετά, μάλιστα, την πρόσθεση, επέκταση και διεύρυνση των άμεσων οικονομικών μέτρων στήριξης, θα πρέπει να σχεδιαστούν από το ΥΠΟΙΚ ισχυρά οικονομικά κίνητρα, τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μεσοπρόθεσμα, που θα αφορούν στο 2021.
Από κει και πέρα, οι αβεβαιότητες είναι πολλές, και οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις οικονομικές προβλέψεις παραμένουν εξαιρετικά μεγάλοι. Ο κύριος κίνδυνος πηγάζει από την επιδείνωση της πανδημίας, που απαιτεί πιο αυστηρά μέτρα για τη δημόσια υγεία και οδηγεί σε πιο σοβαρές και μακροχρόνιες επιπτώσεις στην οικονομία. Αυτό άλλωστε επισημαίνει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στις φθινοπωρινές της προβλέψεις για τις προοπτικές της ευρωπαϊκής οικονομίας, καθώς μετά τη βαθύτερη ύφεση στην ιστορία της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους και μια πολύ έντονη άνοδο το καλοκαίρι, η οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπη διακόπηκε, λόγω του δεύτερου κύματος της πανδημίας του κορωνοϊού.
Σύμφωνα και με πρόσφατη μελέτη του Οργανισμού Έρευνας και Ανάλυσης ΔΙΑΝΕΟΣΙΣ για τις επιπτώσεις του κορωνοϊού στην οικονομία, στις αρχές του 2020, η ελληνική οικονομία υπέστη το κύμα της πανδημίας, όπως συνέβη και σε πολλές άλλες χώρες στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Η εμφάνιση της πανδημίας προκάλεσε απότομη πτώση της οικονομικής δραστηριότητας στους κλάδους τουρισμού, ψυχαγωγίας, μεταφορών, εμπορίου και γενικά των δραστηριοτήτων που χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό συνάθροισης και διεπαφής. Η συρρίκνωση έγινε ακόμα μεγαλύτερη όταν -για να αναχαιτίσουν την μετάδοση του κορωνοϊού- οι κυβερνήσεις εφάρμοσαν μέτρα εγκλεισμού του πληθυσμού (lockdown) και περιόρισαν δραστικά τις μετακινήσεις και τις εκδηλώσεις που θα μπορούσαν να τον διαδώσουν.

Ασύμμετρα μεγάλη επίπτωση

Όπως ήταν αναμενόμενο, η συρρίκνωση της συνολικής δραστηριότητας απεδείχθη ανάλογη (αν και ασύμμετρα μεγάλη σε σχέση) με την έκταση και διάρκεια των περιορισμών, γεγονός που έγκαιρα είχαν προβλέψει πολλοί διεθνείς αναλυτές. Στη συνέχεια, η συνολική ύφεση της οικονομικής δραστηριότητας και η συνακόλουθη έκρηξη της ανεργίας επηρεάστηκε από το μερίδιο συμμετοχής των παραπάνω κλάδων στη συνολική προστιθέμενη αξία της κάθε εθνικής οικονομίας. Ο λόγος της ασύμμετρα μεγάλης επίπτωσης οφείλεται στο γεγονός ότι εκτός από την άμεση συρρίκνωση της δραστηριότητας, η άγνωστη διάρκεια και απειλή της πανδημίας έσπειρε μαζικά κύματα αβεβαιότητας, γεγονός που οδήγησε σε απότομη αύξηση της αποταμίευσης και δευτερογενώς σε περαιτέρω πτώση της ενεργού ζήτησης.
Στη μελέτη επισημαίνεται ότι, παρόμοιες πιέσεις δέχεται φυσικά και η ελληνική οικονομία, μερικές μάλιστα σε μεγαλύτερη ένταση. Στην Ελλάδα, η άμεση περιστολή κατανάλωσης συνοδεύτηκε επίσης από μία προνοητική αύξηση της αποταμίευσης των νοικοκυριών, όπως είδαμε να συμβαίνει και στην υπόλοιπη Ευρωζώνη. Τόσο η συνολική ζήτηση όσο και η δραστηριότητα συρρικνώθηκαν σημαντικά εξαιτίας δύο παραγόντων: Πρώτον, διότι λόγω της αδυναμίας πλήρους και έγκαιρης αντιστάθμισης των απωλειών εισοδήματος το τελικό ισοζύγιο της ενεργού ζήτησης απέβη αρνητικό.
Δεύτερον, διότι η Ελλάδα θα υποστεί και δευτερογενώς εντονότερη ύφεση από την περιστολή κατανάλωσης των άλλων χωρών. Αυτό οφείλεται στο ότι είναι κυρίως οικονομία υπηρεσιών, οι περισσότερες από τις οποίες συναρτώνται άμεσα με τη διεθνή ζήτηση, δεν είναι συνήθως πρώτης ανάγκης, και επικεντρώνονται στον τουρισμό που ήδη υφίσταται τις μεγαλύτερες απώλειες. Το γεγονός ότι κατά ένα μεγάλο μέρος οι ως άνω υπηρεσίες παρέχονται από μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, σημαίνει ότι πολλές από αυτές δύσκολα θα αντέξουν σε μια παρατεταμένη πίεση ρευστότητας. Ακόμα πιο δύσκολα θα μπορέσουν από μόνες τους να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν αλλαγές στρατηγικής για να γίνουν πιο ανθεκτικές στο μέλλον.

Ανθεκτικά τα εμπορεύματα

Από την άλλη μεριά, η παραγωγή εμπορεύσιμων προϊόντων εμφανίστηκε να είναι ανθεκτικότερη στην πανδημία, και ως εκ τούτου η μεταποίηση θα μπορούσε θεωρητικά να αποτελέσει ένα είδος “ταχείας αντίδρασης” για την επαναφορά της οικονομίας στις ράγες της ανάπτυξης. Πλην όμως, η μεταποίηση στην Ελλάδα διαχρονικά είναι ισχνή λόγω απώλειας μιας σειράς ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά και των εμποδίων που διαρκώς συναντά η βιομηχανική παραγωγή. Μάλιστα, κατά την τελευταία δεκαετία, η μεταποίηση έχει αποδυναμωθεί ακόμα περισσότερο εξαιτίας της αποεπένδυσης που έγινε λόγω της ύφεσης και της υπερφορολόγησης των επιχειρήσεων από τα Μνημόνια.