Υπάρχει ένας πίνακας στα Μουσεία Τέχνης του Χάρβαρντ που αποδίδεται στον Ρέμπραντ και αναπαριστά έναν γενειοφόρο άνδρα. Όμως η ανακάλυψη 40 χρόνια μετά την κλοπή του στην τέως Ανατολική Γερμανία – στην πιο μεγάλη κλοπή έργων τέχνης που έγινε τότε στην κομμουνιστική χώρα – ενός παρόμοιου έργου αναστατώνει τον κόσμο της τέχνης θέτοντας ερωτήματα για το ποιος πίνακας είναι «δια χειρός Ρέμπραντ» και ποιος προέρχεται από το εργαστήριό του.

Η ανάλυση του έργου υποδηλώνει ότι ζωγραφίστηκε από τον Παλαιό Διδάσκαλο και όχι από άλλους στο στούντιό του. Ο επιμελητής Timo Trümper πιστεύει ότι η υπογραφή του Bol στο πίσω μέρος του έργου υποδηλώνει την ιδιοκτησία και όχι τη δημιουργία του έργου.

Ρέμπραντ: Ο γενειοφόρος άνδρας

Ο πίνακας ενός γενειοφόρου ηλικιωμένου άνδρα, που χρονολογείται μεταξύ 1629 και 1632, ήταν ένα από τα πέντε έργα του Παλαιού Δασκάλου που επιστράφηκαν στο Schloss Friedenstein πέρυσι, περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες αφότου εξαφανίστηκαν στην κλοπή του Δεκεμβρίου 1979. Και οι πέντε πίνακες έχουν πλέον αποκατασταθεί και εκτίθενται σε μια έκθεση στο Schloss Friedenstein που ονομάζεται Back in Gotha! The Lost Masterpieces, που θα διαρκέσει έως τις 21 Αυγούστου 2022.

Το πορτρέτο του ηλικιωμένου άνδρα, που ήταν το πιο κατεστραμμένο από τα πέντε στην κλοπή και υπέστη βαθιές γρατσουνιές, με τα χρόνια αποδόθηκε στον Jan Lievens και στον Ferdinand Bol, μαθητή του Ρέμπραντ. Αλλά ο Timo Trümper, ο επιμελητής της έκθεσης, λέει ότι η ανάλυση του στυλ ζωγραφικής έχει αποκλείσει κάθε άλλο καλλιτέχνη από δημιουργό του έργου. Η απόδοση στον Bol προέρχεται από την υπογραφή του στο πίσω μέρος, αλλά ο Trümper λέει ότι αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι του ανήκει το πορτρέτο, όχι ότι το ζωγράφισε ο ίδιος. Υποστηρίζει ότι ο Bol μπορεί να απέκτησε το έργο μετά την πτώχευση του Ρέμπραντ το 1656.

Ένα έργο που προβληματίζει 

Ο πίνακας μοιάζει πολύ με ένα έργο στα Μουσεία Τέχνης του Χάρβαρντ στις ΗΠΑ. Αυτό το έργο φέρει την υπογραφή του Ρέμπραντ, αν και η απόδοσή του υπήρξε επίσης θέμα συζήτησης. Ο επιμελητής λέει ότι η το έργο της Γκόθα δείχνει ότι μπορεί να ήταν το πρωτότυπο και ότι ο πίνακας του Χάρβαρντ είναι μεταγενέστερο αντίγραφο στο στούντιο.

«Είναι θέμα ερμηνείας», λέει. «Μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι ξεκίνησε από το στούντιο του Ρέμπραντ – το ερώτημα είναι πόσο από αυτό είναι ο Ρέμπραντ και πόσο οι μαθητές του; Έχουμε ήδη μιλήσει με πολλούς συναδέλφους. Οι μισοί λένε: «Όχι, δεν είναι ο Ρέμπραντ, είναι ένας από τους μαθητές του.» Οι άλλοι μισοί λένε ότι είναι μια ενδιαφέρουσα θεωρία και δεν μπορούν να την αποκλείσουν.

Ο πίνακας ανακαλύφθηκε πέρυσι, μαζί με τέσσερα άλλα έργα: ένα πορτρέτο της Αγίας Αικατερίνης του Hans Holbein the Elder, το 1510, ένα πορτρέτο του Frans Hals του 1535, ενός άγνωστου χαμογελαστού κυρίου με μουστάκι που φορά ένα μεγάλο μαύρο καπέλο και λευκό γιακά, ένα τοπίο με  έναν επαρχιακός δρόμος με βαγόνια αγροτών και αγελάδες από το στούντιο του Jan Brueghel the Elder και ένα αντίγραφο μιας αυτοπροσωπογραφίας του Anthony van Dyck με έναν ηλίανθο.

Ο κλέφτης ήταν ένας οδηγός τρένου 

Ο κλέφτης, σύμφωνα με ένα δοκίμιο στον κατάλογο της έκθεσης του δημοσιογράφου του Spiegel, Konstantin von Hammerstein, πιστεύεται τώρα ότι είναι ο Rudi Bernhardt, ένας οδηγός τρένου από την Ανατολική Γερμανία που μετέφερε λαθραία τα έργα στη Δυτική Γερμανία, με τη βοήθεια δυτικογερμανών συνεργών. Ο Bernhardt πέθανε το 2016, παίρνοντας το μυστικό της κλοπής στον τάφο και άφησε τους πίνακες στα παιδιά του.

Για το Schloss Friedenstein, το μεγαλύτερο μπαρόκ κάστρο στη Γερμανία με μια συλλογή που χτίστηκε από τους δούκες της Σαξονίας, η κλοπή δεν ήταν κάτι καινούργιο. Και οι πέντε από τους κλεμμένους πίνακες είχαν λεηλατηθεί μια φορά στο παρελθόν, στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και κατέληξαν στη Σοβιετική Ένωση μαζί με πολλούς άλλους θησαυρούς. Το παλάτι έχει καταχωρίσει περίπου 1.700 αντικείμενα που εξακολουθούν να λείπουν στη γερμανική βάση δεδομένων χαμένων έργων τέχνης, εκτός από χιλιάδες βιβλία και νομίσματα που επίσης χάθηκαν.