Η φράση του Ντόναλντ Τραμπ μέσα από το Air Force One δεν ήταν μια ακόμη προεκλογική υπερβολή. Όταν ο Αμερικανός πρόεδρος ανακοίνωσε ότι έχει δώσει εντολή για επανεκκίνηση των αμερικανικών πυρηνικών δοκιμών, το μήνυμα δεν απευθυνόταν μόνο στους πολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών. Ήταν μια δήλωση παγκόσμιας ισχύος: η Αμερική δεν αποδέχεται πλέον τον ρόλο της θεατή σε έναν εξοπλιστικό ανταγωνισμό που αναζωπυρώνεται από Μόσχα και Πεκίνο.
Η ανακοίνωση βρήκε τη Ρωσία σε φάση στρατιωτικής υπερδραστηριότητας και την Κίνα σε τροχιά αθόρυβης αλλά σταθερής πυρηνικής ανόδου. Για πρώτη φορά μετά από τριάντα χρόνια, το ενδεχόμενο νέων δοκιμών παύει να είναι θεωρητικό και επαναφέρει στη διεθνή ατζέντα μια λέξη που πολλοί θεωρούσαν ξεχασμένη: φόβος.
Από την ισορροπία του τρόμου στη νέα εποχή
Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η έννοια της «ισορροπίας του τρόμου» εξασφάλιζε την αποτροπή: κανείς δεν θα τολμούσε να χρησιμοποιήσει πυρηνικά, γνωρίζοντας πως η απάντηση θα ήταν εξίσου καταστροφική. Αυτό το δόγμα γέννησε τις πρώτες συμφωνίες ελέγχου εξοπλισμών και την προσωρινή ειρήνη των δεκαετιών που ακολούθησαν.
Τριάντα χρόνια αργότερα, το οικοδόμημα αυτό τρίζει. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βλέπουν την Κίνα να αυξάνει ραγδαία το πυρηνικό της οπλοστάσιο, τη Ρωσία να δοκιμάζει υπερηχητικά όπλα και την παγκόσμια αρχιτεκτονική ασφαλείας να χάνει τη συνοχή της. Μέσα σε αυτό το σκηνικό, η δήλωση Τραμπ λειτουργεί ως πολιτικό τελεσίγραφο: η Ουάσινγκτον ξαναγράφει τους κανόνες.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του SIPRI, οι ΗΠΑ και η Ρωσία διατηρούν περίπου το 90% των παγκόσμιων πυρηνικών κεφαλών, συνολικά πάνω από 12.000. Η Κίνα μετρά πλέον τουλάχιστον 600 κεφαλές και αυξάνει τον αριθμό τους με ρυθμό 100 ετησίως. Το τελευταίο κύμα δοκιμών είχε παγώσει από τη δεκαετία του ’90 — αλλά το πολιτικό κλίμα δείχνει έτοιμο να το ξεπαγώσει.
Η διπλωματία σε κρίση
Το διεθνές νομικό πλαίσιο για τα πυρηνικά βρίσκεται σε κατάσταση παρακμής. Η Συνθήκη Μη Διάδοσης (NPT) παραμένει η ραχοκοκαλιά του συστήματος, όμως η Συνθήκη για την Πλήρη Απαγόρευση Πυρηνικών Δοκιμών (CTBT) δεν έχει τεθεί ποτέ σε ισχύ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες την υπέγραψαν χωρίς να την επικυρώσουν, η Ρωσία αποσύρθηκε επισήμως το 2023, ενώ η Κίνα δεν την έχει εγκρίνει ποτέ.
Το αποτέλεσμα είναι ένα κενό διεθνούς νομιμότητας, όπου κάθε υπερδύναμη ενεργεί κατά το δοκούν. Ο Τραμπ, με τη γνωστή του αυτοπεποίθηση, μετατρέπει αυτό το κενό σε όπλο ρητορικής και ισχύος. Για εκείνον, οι πυρηνικές δοκιμές δεν είναι τεχνική διαδικασία αλλά σύμβολο κυριαρχίας — μια υπενθύμιση ότι το «κουμπί» παραμένει ενεργό.
Η Ρωσία έχει ήδη δηλώσει ότι θα απαντήσει με δικές της δοκιμές σε περίπτωση που οι ΗΠΑ προχωρήσουν, ενώ το Πεκίνο τηρεί χαμηλούς τόνους, επενδύοντας παράλληλα μαζικά στην ανάπτυξη υπερηχητικών πυραύλων και νέων υποβρυχίων. Η σιωπή της Κίνας μοιάζει περισσότερο με στρατηγική αυτοσυγκράτηση παρά με ένδειξη ειρήνης.
Τα νέα οπλοστάσια και η ισορροπία του μέλλοντος
Οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν την κλασική «πυρηνική τριάδα» —διηπειρωτικούς πυραύλους, υποβρύχια και στρατηγικά βομβαρδιστικά— με αιχμή το πρόγραμμα Sentinel που θα αντικαταστήσει τους παλαιότερους Minuteman III. Η Ρωσία αναβαθμίζει τους πυραύλους Sarmat και τα υπερηχητικά Avangard, ενώ επενδύει στο υποβρύχιο drone Poseidon. Η Κίνα, από την πλευρά της, εξελίσσει το πυρηνικό της δυναμικό με ιλιγγιώδη ταχύτητα, αναπτύσσοντας τους βαλλιστικούς Dongfeng-41 και ενισχύοντας τα υποβρύχια τύπου Jin.
Πέρα όμως από τους αριθμούς, αυτό που κρίνει τη νέα εποχή είναι ο χρόνος αντίδρασης, η αξιοπιστία των συστημάτων και η πολιτική βούληση χρήσης. Η Αμερική διαθέτει το πιο τεχνολογικά προηγμένο οπλοστάσιο, αλλά η Μόσχα και το Πεκίνο δείχνουν ίσως πιο πρόθυμες να το χρησιμοποιήσουν αν νιώσουν απειλή. Η νέα ισορροπία δεν είναι στα όπλα — είναι στη νοοτροπία.
Επιστροφή σε μια επικίνδυνη κανονικότητα
Τρεις δεκαετίες μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ο πλανήτης επιστρέφει σε μια εποχή ψυχρής έντασης. Η τεχνολογία προηγείται της διπλωματίας και η αποτροπή αντικαθίσταται από την επίδειξη δύναμης. Ο Τραμπ, με μια μόνο εντολή, άνοιξε ξανά το κεφάλαιο των πυρηνικών ισορροπιών, επαναφέροντας στο προσκήνιο το πιο επικίνδυνο όπλο του 20ού αιώνα.
Η επανεκκίνηση των δοκιμών, αν πραγματοποιηθεί, θα σηματοδοτήσει μια νέα παγκόσμια πραγματικότητα: οι υπερδυνάμεις δεν θα περιορίζονται πια σε δηλώσεις προθέσεων αλλά θα επιβεβαιώνουν την κυριαρχία τους με πυρηνικούς κραδασμούς. Και τότε, η ισορροπία του τρόμου ίσως πάψει να είναι θεωρητική. Θα γίνει πάλι πραγματική.
