Ο κρατικός προϋπολογισμός του 2022 καταρτίζεται για δεύτερο συνεχόμενο έτος υπό το καθεστώς αβεβαιότητας που προκαλεί η παγκόσμια υγειονομική κρίση και οι τρέχουσες διεθνείς εξελίξεις στις τιμές, παραδέχεται το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης, στην επιστολή προς τους βουλευτές που συνοδεύει το προσχέδιο του κρατικού προϋπολογισμού του 2022.

Ταυτόχρονα, όμως, ήδη καταγράφονται τα πρώτα θετικά μακροοικονομικά αποτελέσματα, μετά τη σταδιακή υποχώρηση των άμεσων οικονομικών επιπτώσεων της πανδημικής κρίσης.

Γράφει ο Σπύρος Σταθάκης

Για τον λόγο αυτόν, ο ρυθμός ανάπτυξης για το έτος 2021 αναθεωρείται σημαντικά προς τα άνω, από 3,6% που προβλεπόταν στο ΜΠΔΣ 2022-2025, σε 6,1%. Αυτό σηματοδοτεί ότι σε σχέση με την ύφεση ύψους 8,2% που παρατηρήθηκε το 2020, η οικονομία έχει ήδη καλύψει άνω των δύο τρίτων του απολεσθέντος εγχώριου προϊόντος, εντός μάλιστα ενός έτους, που κατά το πρώτο εξάμηνο υπήρχαν ακόμη σε ισχύ σημαντικά περιοριστικά μέτρα στην άσκηση της οικονομικής δραστηριότητας.

Επιπλέον, η σωρευτική ανάπτυξη των ετών 2021-2022 αυξάνεται στο 10,8%, 0,8% υψηλότερα σε σχέση με τις προβλέψεις στο ΜΠΔΣ 2022-2025, σηματοδοτώντας ότι κατά το έτος 2022 όχι μόνο αναμένεται να αποκατασταθεί το επίπεδο του εγχώριου προϊόντος του 2019, αλλά αυτό να αυξηθεί περαιτέρω, κατά 1,7%.

Μείωση του ποσοστού ανεργίας

Χαρακτηριστικό και δομικό στοιχείο της οικονομικής ανάπτυξης που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη είναι η σημαντική μείωση του ποσοστού ανεργίας, από 16,8% τον Ιούλιο του 2020, σε 14,2% τον Ιούλιο του 2021. Σύμφωνα με το ΥΠ.ΟΙΚ., το ανωτέρω αποτέλεσμα δεν οφείλεται προφανώς μόνο στην άρση των περιοριστικών μέτρων, αλλά σε μεγάλο βαθμό στην πρωτόγνωρη σε ύψος οικονομική ενίσχυση νοικοκυριών και επιχειρήσεων που ξεπερνά τα 42 δισ. ευρώ σε ταμειακή βάση, και τα 30 δισ. ευρώ σε δημοσιονομική βάση, την περίοδο 2020-2022.

Παράλληλα, τα ταμειακά διαθέσιμα παραμένουν σε ασφαλή επίπεδα. Η πληθώρα παρεμβάσεων, που περιλαμβάνει άνω των 70 κατηγοριών μέτρων, πολλά από τα οποία ανανεώνονταν και βελτιώνονταν σε μηναία βάση, κατάφερε να στηρίξει την οικονομική δραστηριότητα της χώρας, έτσι ώστε να είναι έτοιμη να κάνει το άλμα ανάπτυξης στη μετα-κορωνοϊό εποχή. Επίσης, η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας ενισχύεται και η χώρα αναβαθμίζεται. Αυτό, σύμφωνα με το ΥΠ.ΟΙΚ., είναι το αποτέλεσμα της υλοποίησης ενός συνεκτικού και ολοκληρωμένου σχεδίου μεταρρυθμίσεων, σε όλα τα πεδία της δημόσιας σφαίρας, παρά τους περιορισμούς της πανδημίας.

Οι βασικές προβλέψεις του προσχεδίου του προϋπολογισμού:

  1. Οικονομική ανάπτυξη:
  • Αύξηση του ΑΕΠ το 2021 κατά 6,1%, από 3,6% που ήταν η προηγούμενη πρόβλεψη (ΜΠΔΣ 2022-2025). Η αύξηση αυτή του ΑΕΠ φέτος ισοδυναμεί με ανάκτηση του 68,1% των απωλειών του 2020, έναντι της προηγούμενης εκτίμησης για ανάκτηση του 40,3%.
  • Το 2022 το ελληνικό ΑΕΠ προβλέπεται να αυξηθεί κατά 4,5%, αντί προηγούμενης εκτίμησης για αύξηση 6,2% (ΜΠΔΣ 2022-2025). Η σωρευτική ανάπτυξη των ετών 2021-2022 αυξάνεται στο 10,8%, 0,8% υψηλότερα σε σχέση με τις προβλέψεις στο ΜΠΔΣ 2022-2025.
  • Το 2022 όχι μόνο αναμένεται να αποκατασταθεί το επίπεδο του εγχώριου προϊόντος του 2019, αλλά αυτό να αυξηθεί περαιτέρω, κατά 1,7%. Η ανεργία θα μειωθεί από 16,3% το 2020, στο 16% φέτος και στο 14,3% το 2022.
  1. Δημοσιονομικά μεγέθη:
  • Φορολογικά έσοδα: Θα αυξηθούν κατά 4 δισ. ευρώ, φτάνοντας το 2022 τα 49,5 δισ. ευρώ από 45,4 δισ. ευρώ το 2021. Τα καθαρά έσοδα φέτος θα είναι μειωμένα κατά 415 εκατ. ευρώ, έναντι του στόχου του ΜΠΔΣ 2022-2025.
  • Δημόσιες δαπάνες: Θα μειωθούν κατά 6,3 δισ. ευρώ μειωμένες από τα 70,7 δισ. ευρώ φέτος στα 63,4 δισ. ευρώ το 2022. Το 2021 οι δημόσιες δαπάνες θα είναι αυξημένες κατά 607 εκατ. ευρώ, σε σχέση με το ΜΠΔΣ 2022-2025.
  • Δημοσιονομικό έλλειμμα: Θα μειωθεί από 10% του ΑΕΠ φέτος στα 3,6% το 2022, ενώ το πρωτογενές έλλειμμα θα μειωθεί από το 7,3% του ΑΕΠ φέτος το 1,1% του ΑΕΠ το 2022.
  • Δημόσιο χρέος: Αντί για 204,5% του ΑΕΠ που προέβλεπε το ΜΠΔΣ 2022-2025 θα μειωθεί στο τέλος του χρόνου στο 197,9% και περαιτέρω στο 190,4% του ΑΕΠ στο τέλος του 2022.
  • Δημόσιες επενδύσεις: 7,4 δισ. ευρώ από το ΠΔΕ, συν 3,2 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης. Σύνολο: 10,6 δισ. ευρώ.
  • Μέτρα στήριξης: Συνολικά 16,7 δισ. ευρώ το 2021 και 2,9 δισ. ευρώ το 2022.

Το αναπτυξιακό αποτύπωμα

 Το σημαντικότερο ίσως στοιχείο του προσχεδίου είναι ο στόχος της κυβέρνησης το 2022 να αποτελέσει έτος επαναφοράς σε συνθήκες κανονικότητας για την ελληνική οικονομία. Πρωτεύοντα παράγοντα για την ώθηση της οικονομικής δραστηριότητας το 2022 αποτελεί το ελληνικό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, με τις πραγματοποιούμενες δαπάνες από τον προϋπολογισμό του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας επιτυγχάνοντας εφεξής ένα επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη και τη χορήγηση δανείων άνω των 5 δισ. ευρώ ανά έτος ως το τέλος της περιόδου υλοποίησης.

Ως αποτέλεσμα, εντός του 2022 η υλοποίηση του σχεδίου αναμένεται να προσδώσει στην ελληνική οικονομία επιπλέον 2,9 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ χωρίς τη συμπερίληψη της μόχλευσης, συμβάλλοντας στη μείωση του μακροχρόνιου επενδυτικού κενού και θέτοντας τις βάσεις για τη διαμόρφωση υψηλών ρυθμών ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα, μέσω της συμβολής του σκέλους των μεταρρυθμίσεων. Πιο συγκεκριμένα, η δαπάνη για την υλοποίηση δράσεων που χρηματοδοτούνται από το σκέλος των επιχορηγήσεων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προϋπολογίζεται για το 2022 σε 3,199 δισ. ευρώ. Οι σχετικές πιστώσεις εγκρίνονται πέραν του ύψους πιστώσεων του ΠΔΕ.

Γενικότερα οι δημόσιες επενδύσεις θα παίξουν καίριο ρόλο στην προσπάθεια ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας, καθώς στο προσχέδιο του κρατικού προϋπολογισμού του 2022 προβλέπεται η διάθεση πόρων ύψους 7,450 δισ. ευρώ, με κατανομή της συνολικής δαπάνης μεταξύ των έργων που θα συγχρηματοδοτηθούν από πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ύψους 6,250 δισ. ευρώ και εκείνων που θα χρηματοδοτηθούν αποκλειστικά από εθνικούς πόρους, ύψους 1,200 δισ. ευρώ. Σταθερή επιδίωξη για την υλοποίηση του συγχρηματοδοτούμενου σκέλους του ΠΔΕ και για το 2022 παραμένει η απορρόφηση των πόρων, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η εισροή της αναλογούσας κοινοτικής συνδρομής στο πλαίσιο των αναπτυξιακών στόχων.

Οι δράσεις του ΕΣΠΑ

Ειδικά σε ό,τι αφορά τις δράσεις του ΕΣΠΑ 2014-2020 ιδιαίτερη έμφαση δίδεται εκ νέου στους τομείς των μεγάλων έργων υποδομών (οδικά έργα, σιδηρόδρομοι, Μετρό κ.λ.π.), της επιχειρηματικότητας (κυρίως στους τομείς της μεταποίησης και του τουρισμού), της δημιουργίας απασχόλησης, της εκπαίδευσης και κατάρτισης, της υγείας και της πρόνοιας, των έργων για την προστασία του περιβάλλοντος, των έργων υποδομών των ΟΤΑ όλης της χώρας και των δράσεων για τη διοικητική μεταρρύθμιση. Οι διαδικασίες για τη νέα Προγραμματική Περίοδο του ΕΣΠΑ 2021-2027 βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη. Το νέο ΕΣΠΑ με τον τίτλο «Εταιρικό Σύμφωνο Περιφερειακής Ανάπτυξης 2021-2027» που αποτυπώνει τις νέες αναπτυξιακές προτεραιότητες της Χώρας, υποβλήθηκε επίσημα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 12 Ιουλίου 2021 και εγκρίθηκε στις 30 Ιουλίου 2021. Θα ακολουθήσει η επίσημη υποβολή των Τομεακών και Περιφερειακών Προγραμμάτων το επόμενο χρονικό διάστημα.

Άλλος σημαντικός παράγοντας επιτάχυνσης της ανάπτυξης έναντι του 2021 είναι η σταδιακή επιστροφή σε συνθήκες κανονικότητας από υγειονομικής άποψης, στη βάση του υλοποιούμενου προγράμματος εμβολιασμών, η οποία με τη σειρά της θα επιτρέψει την πλήρη ομαλοποίηση της λειτουργίας της αγοράς, αντλώντας επιπλέον οφέλη από τα «κέρδη» της περιόδου της πανδημίας σε όρους ψηφιοποίησης και εξωστρέφειας της οικονομίας. Η επιστροφή στην κανονικότητα αναμένεται να διευκολύνει την εξομάλυνση των δημοσιονομικών μεγεθών, ενώ παράλληλα σε διεθνές επίπεδο προβλέπεται ότι θα υποστηρίξει την περαιτέρω ανάκαμψη του τουριστικού κλάδου, με τις εισπράξεις από το εξωτερικό να αυξάνονται έναντι του 2021 κατά 60%.

Βελτίωση του επενδυτικού περιβάλλοντος

Ακόμη, ευνοϊκός παράγοντας για τη διαμόρφωση υψηλού ρυθμού ανάπτυξης το 2022 είναι η έναρξη υλοποίησης ορισμένων μόνιμων αναπτυξιακών μέτρων στη λογική της βελτίωσης του επενδυτικού περιβάλλοντος και της εισοδηματικής ενίσχυσης των νοικοκυριών, όπως είχε σχεδιαστεί πριν την επέλαση της πανδημίας. Στα μέτρα αυτά περιλαμβάνεται η μείωση του συντελεστή φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων από το 24% στο 22%, η παροχή κινήτρων για συνενώσεις και συνεργασίες μεσαίων, μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, η θέσπιση φορολογικών κινήτρων για τη χρήση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, η κατάργηση του φόρου γονικών παροχών και δωρεών για παροχές και δωρεές έως 800.000 ευρώ και η αύξηση του κατώτατου μισθού σε επίπεδο μεγαλύτερο του 2021 κατά 2,0%.

Οι κίνδυνοι για την οικονομία

Ωστόσο, όπως επισημαίνεται στο προσχέδιο του προϋπολογισμού του 2022, πέραν των ως άνω προοπτικών ανάκαμψης, αυξημένοι είναι και οι εξωτερικοί κίνδυνοι για την ελληνική οικονομία, δεδομένων των αβεβαιοτήτων που συναρτώνται, πρώτον, με την εξέλιξη της πανδημίας (εμφάνιση μεταλλάξεων και συνθηκών υψηλότερης μετάδοσης του ιού, διατήρηση εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού), δεύτερον, με τον τυχόν πιο μόνιμο χαρακτήρα των τρεχουσών πληθωριστικών πιέσεων διεθνώς (που θα ανάγκαζε σε πρόωρη σύσφιγξη της επεκτατικής οικονομικής πολιτικής) και τρίτον, με τις γεωπολιτικές εντάσεις και μεταναστευτικές ροές στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.

Αρνητικός αντίκτυπος

Επιπρόσθετοι εξωγενείς κίνδυνοι για την ελληνική ανάκαμψη διαμορφώνονται δυνητικά από τον κλιματικό παράγοντα. Η όλο και συχνότερη επέλαση φυσικών καταστροφών επιδρά αρνητικά στην ελληνική οικονομία τόσο βραχυπρόθεσμα (όπως το οικονομικό και δημοσιονομικό κόστος των πυρκαγιών του Αυγούστου 2021), όσο και μακροπρόθεσμα, σε όρους διατηρησιμότητας των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και δυνατοτήτων ανάπτυξης του τουριστικού προϊόντος. Αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα του κινδύνου, τον Σεπτέμβριο του 2021 συστάθηκε αυτόνομο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας με αποστολή τη διαχείριση φυσικών καταστροφών και κρίσεων και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Από το 2022 έως το 2025, ο σχετικός πολιτικός σχεδιασμός προσανατολίζεται στη διαμόρφωση ενός δικτύου πρόληψης και άμεσης αντίδρασης σε φυσικές καταστροφές, με κάλυψη μέρους της χρηματοδότησης από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και το ΕΣΠΑ.

Ενδογενείς κίνδυνοι

Από την άλλη πλευρά, ενδογενείς κίνδυνοι για την ευόδωση των οικονομικών προοπτικών του 2022 είναι τα τυχόν εμπόδια στην έγκαιρη υλοποίηση του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, καθώς και το ενδεχόμενο εμφάνισης υστερήσεων ή «μόνιμων ουλών» από την πανδημία στον παραγωγικό ιστό της οικονομίας και στην αγορά εργασίας, μετά τη λήξη των κυβερνητικών μέτρων οικονομικής ενίσχυσης. Το σύνολο των ως άνω (κυρίως εξωγενών) κινδύνων δημιουργεί ένα περιβάλλον έντονων επισφαλειών για τις μακροοικονομικές και τις δημοσιονομικές προβλέψεις, καθώς κάθε μεταβολή στις συγκεκριμένες εξωτερικές υποθέσεις έχει σημαντική επίδραση στο αποτέλεσμα της προβλεπτικής διαδικασίας.

Οι βασικές συνιστώσες του ΑΕΠ

 Σε ό,τι αφορά τις προβλέψεις του προσχεδίου του κρατικού προϋπολογισμού για τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη, όπως σημειώνεται στην έκθεση αξιολόγησης του Ελληνικού Δημοσιονομικού Συμβουλίου (ΕΔΣ), κύρια πηγή αβεβαιότητας σχετικά με την κατανάλωση αφορά στην εξέλιξη της πανδημίας. Εκτιμώντας ότι αυτή θα έχει τεθεί υπό πλήρη έλεγχο, η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης κατά 2,9% κρίνεται εύλογη. Επιπλέον, η εκτιμώμενη πτώση του ποσοστού ανεργίας στο 14,3% αναμένεται να συνδράμει στην τόνωση της ιδιωτικής κατανάλωσης.

Η ιδιωτική κατανάλωση

Ωστόσο, πηγή αβεβαιότητας αναφορικά με την προβλεπόμενη αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης αποτελεί η μικρή αύξηση της μέσης κατά κεφαλήν αμοιβής της μισθωτής εργασίας, η οποία προβλέπεται ότι θα ανέλθει σε 1,1%, δηλαδή αρκετά χαμηλότερα από τον μεσοπρόθεσμο στόχο του πληθωρισμού (2,0%).

Αυτό σημαίνει, πως η αύξηση των συνολικών αμοιβών της μισθωτής εργασίας (+3%), που αποτελεί βασική συνιστώσα της ιδιωτικής κατανάλωσης, εφόσον επιτευχθεί, θα προέλθει σχεδόν αποκλειστικά από την αύξηση του όγκου της μισθωτής απασχόλησης. Για την δημόσια κατανάλωση, λαμβάνοντας υπόψη τη σταδιακή ανάκαμψη της οικονομίας, προβλέπεται ο βαθμιαίος περιορισμός των καταναλωτικών δαπανών του δημοσίου οι οποίες αυξήθηκαν σημαντικά λόγω των μέτρων ελέγχου της πανδημίας. Δεδομένων των παραπάνω, είναι αναμενόμενη η μείωση της δημόσιας κατανάλωσης.

Σε ότι αφορά τον ακαθάριστο σχηματισμό παγίου κεφαλαίου, σύμφωνα με το ΕΔΣ, η εκτίμηση για ενίσχυση των επενδύσεων το 2022 κατά 23,4% (ή κατά 4,83 δισ. ευρώ σε σταθερές τιμές) αποτυπώνει τον πλέον φιλόδοξο μακροοικονομικό στόχο του προσχεδίου. Το σύνολο αυτής της μεταβολής οφείλεται στη θετική επίπτωση που έχει ήδη και αναμένεται να έχει το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF).

Σύμφωνα με το προσχέδιο, το ήμισυ (50%) της καθαρής αύξησης των επενδύσεων θα προέλθει από την ενίσχυση των δημόσιων επενδύσεων και το υπόλοιπο μισό θα προέλθει από την ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων. Κατά συνέπεια, η έγκαιρη και ομαλή απορρόφηση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, καθώς και η διασφάλιση ότι το εγχώριο τραπεζικό σύστημα θα διοχετεύσει γρήγορα και αποτελεσματικά τα σχετικά κεφάλαια στην ιδιωτική οικονομία αποτελεί στοιχείο καίριας σημασίας για την υλοποίηση του αισιόδοξου αυτού σεναρίου.

Εισαγωγές – εξαγωγές

Τέλος, οι εκτιμήσεις αναφορικά με την εξέλιξη των εισαγωγών και των εξαγωγών είναι σύστοιχες με τις εκτιμήσεις αναφορικά με την μεταβολή του ΑΕΠ και των άλλων επιμέρους συνιστωσών. Ειδικότερα, σημειώνεται πως η αύξηση των εισαγωγών αγαθών (+9,7%) προβλέπεται να είναι μεγαλύτερη εκείνης των εξαγωγών αγαθών (+2,7%) -σύμφωνα με τις αναλυτικές προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών-, στοιχείο το οποίο είναι αναμενόμενο λόγω της σημαντικής ανάκαμψης των επενδύσεων και της ιδιωτικής κατανάλωσης που συνεπάγονται αυξημένες ανάγκες σε εισαγόμενες πρώτες ύλες, μηχανήματα και καταναλωτικά αγαθά. Πάντως, η σχετική επιδείνωση του ισοζυγίου αγαθών υπεραντισταθμίζεται από τη βελτίωση του ισοζυγίου υπηρεσιών, κυρίως λόγω της περαιτέρω ανάκαμψης του τουρισμού. Συγκεκριμένα, οι τουριστικές εισπράξεις αναμένεται να ανέλθουν το 2022 σε 14,4 δισ. ευρώ, αυξημένες κατά σχεδόν 60% σε σχέση με το 2021, παραμένοντας ωστόσο, κάτω από το επίπεδο του 2019 (προβλέπεται να κυμανθούν στο 79% των εισπράξεων του 2019), πρόβλεψη η οποία κρίνεται επιτεύξιμη.