Ο χειμώνας φαίνεται να χτυπάει επιτέλους την πόρτα της χώρας μας, με τα πρώτα χιόνια να πλησιάζουν και την Αττική.
Το κρύο, σε συνδιασμό με τις μικρότερες μέρες, μπορεί να επηρεάζει την συμπεριφορά και τις αποφάσεις μας, σύμφωνα με έρευνα του BBC.
Μετά τη λάμψη των γιορτών, ο Ιανουάριος μπορεί να μοιάζει για πολλούς ο πιο «σκοτεινός» μήνας. Δεν είναι μόνο τα συναισθήματά μας όμως που επηρεάζονται.
Μια πρόσφατη επιστημονική εργασία, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Perspectives on Psychological Science, διερευνά τους πολλούς τρόπους με τους οποίους οι εποχές μπορούν να επηρεάσουν τον εγκέφαλό μας – από τις σεξουαλικές μας ορέξεις μέχρι τη νοημοσύνη και την κοινωνική μας δραστηριότητα.
Ακολουθούν μερικά από τα πιο αξιοσημείωτα ευρήματα που έχουν τραβήξει την προσοχή των ερευνητών:
Διάθεση
Η ύπαρξη της χειμερινής κατάθλιψης, γνωστής ως «Εποχιακή Συναισθηματική Διαταραχή» (ΕΣΔ), είναι πλέον αποδεκτή. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν μια επίμονη θλίψη ή άγχος που διαρκεί τουλάχιστον δύο εβδομάδες, μια αίσθηση απελπισίας και αναξιότητας, μειωμένη ενέργεια, υπερκατανάλωση τροφής και υπερβολικός ύπνος.
Πολλοί άνθρωποι μπορεί να βιώνουν μια υποτονική διάθεση χωρίς να πληρούν όλα τα κριτήρια για την κλινική διάγνωση της ΕΣΔ. Αυτή η γενική μελαγχολία είναι ανεπίσημα γνωστή ως «μελαγχολία του χειμώνα» και οι έρευνες δείχνουν ότι είναι ευρέως διαδεδομένη.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2010, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Cornell στην Ιθάκη της Νέας Υόρκης ανέλυσαν το περιεχόμενο 509 εκατομμυρίων tweets από 84 χώρες. Διαπίστωσαν μια συσχέτιση μεταξύ της αλλαγής των ωρών του φωτός της ημέρας και του συναισθηματικού περιεχομένου των αναρτήσεων: καθώς οι ημέρες μειώνονταν, οι χρήστες έτειναν να χρησιμοποιούν λιγότερες θετικές λέξεις.
Υπάρχουν πολλές πιθανές εξηγήσεις για τη μελαγχολία του χειμώνα και τη θλίψη. Μια δημοφιλής θεωρία είναι ότι τα μειωμένα επίπεδα φωτός παρεμβαίνουν στο βιολογικό ρολόι του σώματος – γνωστό ως «κιρκάδιος ρυθμός» – το οποίο με τη σειρά του μπορεί να επηρεάσει την υγιή ρύθμιση των νευροδιαβιβαστών που εμπλέκονται στη συναισθηματική επεξεργασία.
Αυτό έχει εμπνεύσει τη φωτοθεραπεία, η οποία χρησιμοποιεί ειδικές λάμπες που μιμούνται τον ήλιο για να επαναρυθμίσουν το ρολόι του σώματος, αν και μια συστηματική ανασκόπηση Cochrane του 2019 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα στοιχεία για την αποτελεσματικότητά της ως προληπτική θεραπεία ήταν περιορισμένα.
Πρόσφατη έρευνα της ψυχολόγου υγείας Kari Leibowitz δείχνει ότι η νοοτροπία μας μπορεί επίσης να παίζει ρόλο. Σε συνεργασία με τον Joar Vittersø στο Πανεπιστήμιο του Tromsø, ο Leibowitz ρώτησε συμμετέχοντες από διάφορες περιοχές της Νορβηγίας σχετικά με τη στάση τους απέναντι στο χειμώνα.
Για παράδειγμα, τους ζητήθηκε να βαθμολογήσουν τη συμφωνία τους με δηλώσεις όπως «ο χειμώνας είναι μια ιδιαίτερα όμορφη εποχή του χρόνου», «μου αρέσει η θαλπωρή των χειμερινών μηνών» και «μου αρέσει το απαλό φως που έχουμε κατά τους χειμερινούς μήνες».
Οι Leibowitz και Vittersø διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που συμφωνούσαν απόλυτα με αυτές τις δηλώσεις είχαν την τάση να αντιμετωπίζουν πολύ καλύτερα το κρύο και το σκοτάδι, με υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή και πιο θετικά συναισθήματα κατά την περίοδο του χειμώνα.
Η αλλαγή νοοτροπίας σίγουρα δεν μπορεί να είναι η θεραπεία για όλα τα άτομα με σοβαρή θλίψη, αλλά ο Leibowitz προτείνει ότι πολλοί από εμάς θα μπορούσαν να νικήσουν τη μελαγχολία μαθαίνοντας να παρατηρούν και να αγκαλιάζουν τα θετικά χαρακτηριστικά του χειμώνα, όπως η φυσική ομορφιά που φέρνει.
Γνωρίζουμε, άλλωστε, ότι η νοοτροπία μπορεί να παίξει ρόλο σε πολλά άλλα φαινόμενα. Οι άνθρωποι με αγχώδεις διαταραχές, για παράδειγμα, είναι πιο πιθανό να επιδίδονται σε «καταστροφολογία» και άλλες μορφές σκέψης που εστιάζουν στα πιο αρνητικά και τρομακτικά στοιχεία ενός σεναρίου.
Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να αποκτήσουν μια πιο ισορροπημένη άποψη της κατάστασης, οδηγώντας σε συνολική βελτίωση της ψυχικής τους υγείας. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι αυτή η ομιλούσα θεραπεία μπορεί επίσης να είναι χρήσιμη κατά της Εποχιακής Συναισθηματικής Διαταραχής. Παρόμοιες στρατηγικές θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να ανεβάσουμε το ηθικό μας κατά τους πιο σκοτεινούς μήνες του έτους.
Μνήμη και συγκέντρωση
Αν έχετε παρατηρήσει ποτέ ότι η πνευματική σας οξύτητα μειώνεται με το φως της ημέρας, μπορεί να μην είστε οι μόνοι.
Η Sanne Mooldijk από το Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Erasmus στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας και οι συνεργάτες της ανέλυσαν πρόσφατα δεδομένα από μια μεγάλη διαχρονική μελέτη με περισσότερους από 10.000 συμμετέχοντες ηλικίας 45 ετών και άνω. Διαπίστωσαν ότι όσοι αξιολογήθηκαν το χειμώνα παρουσίασαν ελαφρώς χειρότερες επιδόσεις σε μετρήσεις μάθησης, μνήμης και συγκέντρωσης, σε σύγκριση με όσους αξιολογήθηκαν το καλοκαίρι.
Δεν είναι γνωστές ακόμη τις αιτίες αυτής της εποχιακής διακύμανσης. Οι κακές γνωστικές επιδόσεις μπορεί να είναι συνέπεια των γενικά καταθλιπτικών συναισθημάτων των ανθρώπων – είναι πιο δύσκολο να σκεφτούμε καθαρά όταν νιώθουμε μελαγχολία.
Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι αντανακλά το έλλειμμα βιταμίνης D κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η οποία θεωρείται ότι βοηθά την υγεία του εγκεφάλου. Η βιταμίνη D παράγεται από τον οργανισμό όταν το δέρμα μας εκτίθεται στο ηλιακό φως, και ενώ μπορούμε επίσης να απορροφήσουμε τη θρεπτική ουσία από ορισμένες τροφές, είναι πολύ δύσκολο να πάρουμε αρκετή βιταμίνη D μόνο από τη διατροφή μας. Οι σύντομες χειμερινές ημέρες στα υψηλότερα γεωγραφικά πλάτη, ιδιαίτερα, σε συνδυασμό με τον λιγότερο καθαρό καιρό, σημαίνει ότι πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να πάρουν αρκετή βιταμίνη D.
Η διερεύνηση αυτού του υποκείμενου μηχανισμού θα μπορούσε να βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν γιατί παρατηρείται αύξηση των διαγνώσεων άνοιας κατά την ίδια περίοδο. Η μικρή πτώση της νοητικής οξύτητας κατά τη διάρκεια του χειμώνα μπορεί να ενισχύσει τα υπάρχοντα συμπτώματα της γνωστικής έκπτωσης, οδηγώντας περισσότερους ανθρώπους να πληρούν τα κλινικά κριτήρια για άνοια.
Κοινωνικότητα και σεξουαλικότητα
Σύμφωνα με τη θεωρία της «κοινωνικής θερμορύθμισης», εξελιχθήκαμε ώστε να προσβλέπουμε στους άλλους ως πηγές σωματικής ζεστασιάς και άνεσης. Με αυτόν τον τρόπο, είμαστε παρόμοιοι με τους αυτοκρατορικούς πιγκουίνους και πολλά άλλα πλάσματα που με φυσικό τρόπο αγκαλιάζονται μεταξύ τους για να μοιραστούν τη θερμότητα του σώματός τους.
Αν αυτή η θεωρία είναι αληθινή, τότε οι χαμηλότερες θερμοκρασίες θα πρέπει να μας ωθούν να αναζητούμε μεγαλύτερη κοινωνική σύνδεση. Για να ελέγξει αυτή την πρόβλεψη, μια ομάδα με επικεφαλής τον Hans IJzerman στο Πανεπιστήμιο Grenoble Alpes της Γαλλίας, ζήτησε από τους συμμετέχοντες να κρατούν είτε ζεστά είτε κρύα ποτά, ενώ συμπλήρωναν διάφορα ερωτηματολόγια που διερευνούσαν το περιεχόμενο των σκέψεών τους.
Διαπίστωσε ότι εκείνοι που κρατούσαν κρύα ποτά είχαν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να σκεφτούν στενά αγαπημένα πρόσωπα – ανθρώπους που θα ικανοποιούσαν την ανάγκη τους για κοινωνική σύνδεση – από εκείνους που κρατούσαν τα ζεστά ποτά. Αυτό προϋπέθετε ότι οι συμμετέχοντες είχαν πράγματι σταθερές και υποστηρικτικές σχέσεις στη ζωή τους – γεγονός που δεν μπορούσε να θεωρηθεί δεδομένο για ορισμένους συμμετέχοντες.
Περαιτέρω αποδείξεις προέρχονται από τις συνήθειες προβολής ταινιών. Δεδομένα από διαδικτυακές ενοικιάσεις ταινιών αποκαλύπτουν ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να επιλέξουν ρομαντικές ταινίες έναντι άλλων ειδών όταν πέφτει η θερμοκρασία – ένα εύρημα που έχει αναπαραχθεί σε πολλά εργαστηριακά πειράματα. Μια συγκινητική ταινία προφανώς ικανοποιεί την εξελισσόμενη επιθυμία μας για συναισθηματική ζεστασιά και στοργή που μας προκαλεί το κρύο έξω.
Η σεξουαλική δραστηριότητα ακολουθεί έναν πιο σύνθετο κύκλο. Σύμφωνα με μια μελέτη του Πανεπιστημίου Villanova στην Πενσυλβάνια και του Πανεπιστημίου Rutgers στο Νιου Τζέρσεϊ, αμφότερα στις ΗΠΑ, οι χρήστες του Google είναι πιο πιθανό να αναζητήσουν πορνογραφία στα βαθιά μέσα του χειμώνα και στις αρχές του καλοκαιριού. Είναι επίσης πιο πιθανό να κυνηγήσουν ιστοσελίδες γνωριμιών.
Για άλλη μια φορά, πολλοί παράγοντες είναι πιθανό να εμπλέκονται, αλλά φαίνεται λογικό να υποθέσουμε ότι η χειμερινή αιχμή μπορεί, εν μέρει, να αντανακλά την επιθυμία για μεγαλύτερη ανθρώπινη επαφή. Όποια και αν είναι η εξήγηση, αυτή η διακύμανση έχει συνέπειες για την υγεία στον πραγματικό κόσμο, με περαιτέρω μελέτες να αποκαλύπτουν αύξηση και μείωση των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων κατά τις ίδιες περιόδους.
Με περαιτέρω έρευνα, οι επιστήμονες μπορεί να εντοπίσουν πολλούς ακόμη κύκλους στην ανθρώπινη συμπεριφορά που προκύπτουν από την πολύπλοκη αλληλεπίδραση της βιολογίας και του πολιτισμού. Και με αυτή τη μεγαλύτερη γνώση, μπορούμε να εξηγήσουμε καλύτερα αυτές τις αλλαγές στη δική μας συμπεριφορά.
Καλλιεργώντας μια πιο θετική νοοτροπία, συγχωρώντας τους εαυτούς μας για τις περίεργες στιγμές λήθης και κάνοντας πιο συγκεκριμένα σχέδια για την ικανοποίηση των αυξημένων κοινωνικών μας αναγκών, μπορούμε όλοι μας να λάβουμε μέτρα για να νικήσουμε τη μελαγχολία του χειμώνα και να αξιοποιήσουμε στο έπακρο το νέο έτος.
