Η ένταση της πανδημίας αφήνει ελάχιστο χώρο και χρόνο στους περισσότερους πολίτες για να σκεφτούμε ποιές μπορεί να είναι οι μακροπόθεσμες συνέπειές της στην οργάνωση και τη λειτουργία των κοινωνιών μας. Υπάρχουν, όμως, ευτυχώς, κι εκείνοι οι λίγοι που κάνουν αυτό που η πλειοψηφία των πολιτών αποστρέφεται. Αυτοί διευρύνουν τον γνωστικό μας ορίζοντα, μας δίνουν όπλα για να αντιπαλαίψουμε τον σκοταδισμό και τον αναχρονισμό που εμφανίζονται σε κάθε μείζονα κοινωνική κρίση.
Ο Μanuel Castells είναι ένας απ’ αυτούς. Διεισδυτικός κοινωνικός επιστήμονας, έχει κάνει λαμπρές αναλύσεις για τον ρόλο της παγκοσμιοποίησης, της επικοινωνίας και της κοινωνίας της πληροφορίας, Διακριτή θέση στο έργο του έχει η έννοια των δικτύων στα οποία αναφέρθηκε και στην διάλεξη που έδωσε, πρόσφατα, καλεσμένος από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς.
Ο Castells επεσήμανε ότι θα έπρεπε να εκμεταλλευτούμε την πανδημία για να προωθήσουμε ουσιαστικές αλλαγές στην οργάνωση και τη λειτουργία του κράτους αντί να συζητάμε για απλές τεχνολογικές εφαρμογές και εμβόλια που δίνουν μια προσωρινή λύση στο πρόβλημα.
Προφανώς δεν εννοείται, εδώ, η άρνηση σε εργαλειακού τύπου μέτρα αλλά η πολιτική τους διάσταση. Ο Castells συνεχίζοντας την παράδση των μεγάλων σύγχρονων στοχαστών Habermas και Luhmann για την κατασκευή του νοήματος κι της επικοινωνίας που δομείται βάσει αυτού, αναζητά το νόημα πίσω από τις πράξεις για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Τι, δηλαδή, σημαίνουν για την κοινωνία τα μέτρα περιστολής των ατομικών ελευθεριών που κάθε μέρα ακούμε από τα ΜΜΕ και πώς με βάση το νόημά τους διαμορφώνεται μια κοινωνική συνείδηση που λειτουργεί ως φίλτρο για τη νομιμοποιηση πράξεων και παραλείψεων τόσο της πολιτικής τάξης όσο και του κάθε δρώντος υποκειμένου, ξεχωριστά.
Αυτό το σημείο μας οδηγεί συνειρμικά στη σκέψη ότι πέρα από τον εργαλειακό χαρκατήρα των μέτρων που εκτονώνουν την πίεση που ασκείται, σήμερα, στις κοινωνίες, πρέπει να αναθεωρήσουμε τον τροπο οργάνωσης και τις προτεραιότητες λειτουργίας τους. Στη χώρα μας, για παράδειγμα, εφ’ όσον οι ψηφιακές εφαρμογές που διευκολύνουν την καθημερινότητα των πολιτών δεν εντάσσονται σ’ ενα μεγαλύτερο σχέδιο απο-γραφειοκρατικοποίησης, διαφάνειας και ενδυνάμωσης των μηχανισμών κοινωνικής αλληλεγγύης, θα παραμένουν προσκολλημένες στον εργαλειακό τους χαρακτήρα και δεν θα οδηγήσουν σε μια γενικευμένη αλλαγή δομών και λειτουργιών του κράτους.
Οι κάθετες γραφειοκρατίες (βλ. Υπουργεία Υγείας) καταρρέουν από την έλλειψη αποτελεσματικότητας, ανέφερε σ’ ενα άλλο σημείο της ομιλίας του ο Castells. Είναι αδύναμες να αντισταθούν στην επίθεση των δικτύων εξουσίας. Επείγει, συνεπώς, όχι μόνον η άμεση μεταφορά πεδίων πολιτικής στην αυτοδιοίκηση και η ενίσχυση της πολυ-επίπεδης διακυβέρνησης αλλά και η δικτύωση των δημοσίων οργανώσεων σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. Η μεταφορά των καλών πρακτικών πρέπει να είναι διαρκής και η κυκλοφορία ιδεών, μεθόδων και πρακτικών, καθημερινότητα. Η δικτύωση είναι όρος οργανωσιακής επιβίωσης.
Απέναντι στα πανίσχυρα δίκτυα των χρηματαγορών, των ΜΜΕ και της τεχνολογίας πρέπει να αντιπαραβάλουμε δίκτυα αντι-επικοινωνίας, δίκτυα αντίστασης στην κυριαρχία επεσήμανε ο Castells. Η ατομική αντίσταση, παρά, την προφανή σημασία που έχει κάθε προσωπική μάχη, είναι καταδικασμένη να αποτύχει στην αναμέτρηση μαζί τους.
Λαμπρές σκέψεις στις οποίες κάθε συλλογικότητα, κάθε πολιτικό κόμμα αξίζει να ενσκύψει. Οδηγός για μια αναβαπτισμένη πολιτική που δεν θα κολλάει τη λάσπη της παρα-πολιτικής και της ευτέλειας.
 
O Παναγιώτης Καρκατσούλης είναι Τομεάρχης Πολιτικής Προστασίας του Κινήματος Αλλαγής.