Ο Bernard Madoff πήγε να γνωρίσει τον Δημιουργό του, ωστόσο η φήμη του δεν θα πεθάνει μαζί του. Όπως ο Charles Ponzi πριν από εκείνον, το όνομά του έχει ήδη γίνει μέρος του χρηματοοικονομικού “λεξικού” ως συντομογραφία για το πώς χρηματιστές μπορούν να εκμεταλλευτούν την ανθρώπινη φύση για το προσωπικό τους κέρδος.
Ο Ponzi, με ένα σχέδιο το οποίο περιελάμβανε γραμματόσημα αεροπορικών αποστολών, έδωσε το όνομά του σε επενδυτικά πλάνα που πληρώνουν παλιούς επενδυτές με χρήματα που λαμβάνουν από νέους επενδυτές, χωρίς να πραγματοποιούν ποτέ τις υποκείμενες επενδύσεις τις οποίες ισχυρίζονται ότι εκτελούν.

Δυστυχώς, υπήρξαν πολύ περισσότερα τέτοια “πλάνα” από τότε που ο Ponzi πέθανε το 1949, πολλά από τα οποία ήρθαν στο φως, όπως εκείνο του Madoff, μετά την χρηματοοικονομική κρίση του 2008.

Στα άκρα

Ο Madoff, ωστόσο, οδήγησε την ιδέα του Ponzi σε άκρα που κανείς δεν είχε διανοηθεί προηγουμένως ότι ήταν εφικτά. Η είδηση ​​ότι είχε συλληφθεί και κατηγορείτο για τη λειτουργία μιας “πυραμίδας Ponzi”, η οποία εκτιμάτο ότι ανερχόταν στα 65 δισεκατομμύρια δολάρια, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα σοκ του 2008. Σε όλο τον κόσμο της χρηματιστικής δραστηριότητας, η αντίδραση ήταν η ίδια όταν οι ειδήσεις έφτασαν στις οθόνες: “Πώς είναι καν δυνατό αυτό;”.
Περισσότερο από μια δεκαετία αργότερα, μπορούμε να αρχίσουμε να βλέπουμε τα μυστικά της επιτυχίας του Madoff. Καθώς αναχωρεί από τον μάταιο τούτο κόσμο, όλοι πρέπει να κατανοήσουμε τις βασικές αρχές που του επέτρεψαν να ξεφεύγει τόσον καιρό, κάνοντας όσα έκανε.
Ήταν πειθαρχημένος. Η “πυραμίδα” του ήταν εσωτερικά συνεπής, τηρούνταν αρχεία, οι πελάτες λάμβαναν πλασματικές “δηλώσεις” σε τακτική βάση και όσοι ήθελαν να αποσύρουν μετρητά, τα λάμβαναν αμέσως. Η ενδελεχής εξέταση αυτών των δηλώσεων θα μπορούσε να είχε προκαλέσει ανησυχία, ωστόσο ο ίδιος είχε επίσης βρει τον τρόπο να μην προκαλούνται τέτοιοι “συναγερμοί”.
Η συνέπεια ήταν το ατού του και όχι κάτι το πιο εντυπωσιακό. Όλοι γνωρίζουν το κλισέ ότι αν κάτι μοιάζει υπερβολικά καλό για να είναι αληθινό, μάλλον δεν είναι. Κρίνοντάς τες στο σύνολό τους, οι επενδυτικές επιδόσεις του Madoff ήταν υπερβολικά καλές για να είναι αληθινές. Ωστόσο καμία ξεχωριστή χρονιά δεν φαινόταν ποτέ ύποπτα “υπέροχη”. Συνέχιζε απλώς να παρουσιάζει “κέρδη” ρυθμού περί το 10% κάθε χρόνο.
Ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι πήγε καλύτερα, ακόμα κι αν η αγορά κατέγραφε κέρδη περί το 20%. Μόνο αφού η δραστηριότητά του είχε πια πίσω της πολλά χρόνια, οι μελετητές των στοιχείων μπορούσαν να επισημάνουν ότι κάτι δεν πάει καλά. Η ίδια η συνέπεια του έγινε τελικά αδύνατον να γίνει πιστευτή, ωστόσο κάθε μεμονωμένο έτος, από μόνο του, έμοιαζε απολύτως εύλογο.

Μέθοδος

Εκείνο που είχε καταλάβει ήταν ότι και συντηρητικοί άνθρωποι – και όχι μόνον άπληστοι που ελπίζουν να βγάλουν γρήγορα χρήματα – μπορούν να ξεγελαστούν από το σωστό είδος απατεώνων. Τα θύματα του Madoff δεν ήταν σε πολλές περιπτώσεις άγρια ​​άπληστοι ή “πεινασμένοι” να βγάλουν ταχύτατα χρήματα. Έβλεπαν την επένδυση τους μαζί του ως έναν αξιόπιστο και συντηρητικό τρόπο να διασφαλίσουν ότι οι αποταμιεύσεις τους θα αυξάνονταν σταθερά.
Η αίσθηση της “αποκλειστικότητας” θα σας βοηθήσει να πουλήσετε οτιδήποτε σε οποιονδήποτε. Ο Madoff δεν διαφημίζει το πλάνο του. Είχε αναπτύξει, δε, ένα καλά εξασκημένο στυλ, ισχυριζόμενος στους φίλους που τον ρωτούσαν αν μπορούσαν να επενδύσουν χρήματά στα funds του ότι ήταν “γεμάτος” και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε γι’ αυτούς – για να αλλάζει ρότα λίγο αργότερα και να τους λέει ότι τελικώς θα μπορούσε να βρει τρόπο να τους διευκολύνει.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι άνθρωποι αισθάνονται προνομιούχοι που τους επιτρέπεται η πρόσβαση και αντιλαμβάνονται αυτό που αγοράζουν ως κάτι το ξεχωριστό. Είναι σχεδόν αρετή για ένα fund να μην υπόκειται σε αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο και να στερείται διαφάνειας. Μια δεκαετία αργότερα, εναλλακτικές μορφές επενδυτικών σχημάτων όπως τα αμοιβαία κεφάλαια υψηλού κινδύνου (hedge funds) και οι εταιρείες ιδιωτικών επιχειρηματικών κεφαλαίων συνεχίζουν να επωφελούνται από αυτό.
Δεν χρειάζεστε καν μια υπέροχη ιστορία για να πείσετε ανθρώπους να επενδύσουν σε σας. Στις σπάνιες περιπτώσεις που ο Madoff μιλούσε για την επενδυτική του στρατηγική σε κοινό, ήταν σχεδόν κωμικά ανακριβής. Η αναπαραγωγή των αποτελεσμάτων του ήταν φυσικά αδύνατη. Ωστόσο, αφού ποτέ δεν είχε πει στους ανθρώπους αρκετά για να προσπαθήσουν να τα αναπαραγάγουν, μπορούσε εύκολα να αποφεύγει τον εντοπισμό.

Απόλυτη κυνικότητα

Η απόλυτη σκληρότητα και η κοινωνιοπαθητική έλλειψη συμπόνιας για τους άλλους κάνουν το έγκλημα πολύ πιο εύκολο. Ο Madoff στόχευσε σκόπιμα σε φιλανθρωπικά ιδρύματα και θρησκευτικές ομάδες του ίδιου του του δόγματος. Έκλεψε από φίλους του. Ορθόδοξος εβραίος ο ίδιος, λήστεψε τους ομόθρησκούς του και λεηλάτησε την περιουσία του Πανεπιστημίου Yeshiva, ενός από τα πλέον εμβληματικά ιδρύματα της ορθόδοξης εβραϊκής κοινότητας των ΗΠΑ, στο οποίο διετέλεσε πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου.
Ένας από τους γιους του οδηγήθηκε στην αυτοκτονία. Κυνισμό τέτοιας κλίμακας είναι δύσκολο για τους περισσότερους από εμάς να φανταστούμε. Σε μια εκδοχή του “μεγάλου ψέματος” του Josef Goebbels, όσο περισσότερο παρουσιαζόταν ως φιλάνθρωπος, τόσο πιο δύσκολο γινόταν να πιστέψει κανείς ότι λήστευε τα χρήματα αυτών των φιλανθρωπιών.

Μια θέση εντός του κατεστημένου αποτελεί μεγάλη κάλυψη.

Ο Madoff διετέλεσε επικεφαλής χρηματιστηριακού γραφείου και έφτασε να γίνει πρόεδρος του Nasdaq.
Πέρα από τα παραπάνω, πολλά στοιχεία θα έπρεπε να είχαν σημάνει συναγερμό εκείνη την εποχή γύρω από το όνομά του. Τα στοιχεία του ελέγχονταν από λογιστική εταιρεία με μόλις τρεις υπαλλήλους. Αρκετοί καταγγέλλοντες είχαν επισημάνει ότι οι αποδόσεις του ήταν υπερβολικά καλές για να είναι αληθινές, ωστόσο υπέθεταν ότι εμπλεκόταν σε insider trading, front running ή νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και όχι ότι απλώς έβγαζε αριθμούς από το κεφάλι του.
Ψίθυροι ότι κάτι συνέβαινε μαζί του ήταν ευρέως διαδεδομένοι στη Wall Street. Πολλές τράπεζες δεν “άγγιζαν” οτιδήποτε δικό του. Οι δημοσιογράφοι ξεψάχνιζαν τη δραστηριότητά του και το Barron’s, μια από τις πλέον έγκυρες φωνές στη Wall Street, είχε δημοσιεύσει κομμάτι με το οποίο αμφισβητούσε τα μεγέθη του ήδη από το 2001. Το σχέδιο του Madoff, ωστόσο, ήταν τόσο καλά σχεδιασμένο και οργανωμένο, που συνέχισε κανονικά την πορεία του, χωρίς να ανησυχεί.
Οι αλλαγές στο ρυθμιστικό πλαίσιο μετά την υπόθεση Madoff ήταν ελάχιστες. Έτσι, ίσως η πιο απογοητευτική σκέψη καθώς εκείνος αναχωρεί προς “τόπο χλοερό” είναι ότι, χωρίς την “μία φορά ανά αιώνα” κρίση του 2008, θα μπορούσε κάλλιστα να είχε πεθάνει χωρίς ποτέ να έχει εντοπιστεί.