Η ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου θεωρείται μεγάλη ημέρα από την Ορθόδοξη Εκκλησία, αφού συνδέεται με την ημέρα της Κυριακής. Το Μεγάλο Σάββατο στις 12.00 το βράδυ, θα εορτάσουμε την ζωηφόρο Ανάσταση του Κυρίου, την ήττα του θανάτου και της φθοράς.

Τι είναι η πρώτη Ανάσταση;

Οι πιστοί σήμερα ζουν με την προσμονή της Ανάστασης του Θεανθρώπου. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ψάλλεται ο Εσπερινός της Ανάστασης, η λεγόμενη και «Πρώτη Ανάσταση» και το τροπάριο «Ανάστα ο Θεός». Το μεσημέρι στον Πανάγιο Τάφο θα πραγματοποιηθεί η αφή του Αγίου Φωτός, όπου θα μοιραστεί σε όλο το Ορθόδοξο κόσμο και το βράδυ θα ακολουθήσει η Τελετή της Αναστάσεως.

«Δεύτε λάβετε φως» και «Χριστός Ανέστη» που θα συνοδεύεται από τους χαρμόσυνους ήχους της καμπάνας και τους ασπασμούς της αγάπης.

Τα έθιμα της ημέρας

Στην Ελλάδα η Θεία Λειτουργία της Αναστάσεως γίνεται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. Κατά την διάρκεια της Λειτουργίας, στις 12 ακριβώς τα μεσάνυχτα, σβήνουν τα φώτα της εκκλησίας και ο ιερέας προβάλει στην Ωραία Πύλη, κρατώντας σε κάθε χέρι από μία δεσμίδα τριάντα τριών κεριών με το Άγιο Φως, και ψάλλοντας το «Δεύτε λάβετε Φως…».

Στην συνέχεια ιερείς, ψάλτες και πιστοί βγαίνουν στο περίβολο της εκκλησίας όπου γίνεται η ανάγνωση του Ευαγγελίου της Αναστάσεως και ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι, ζωήν χαρισάμενος».

Την ημέρα εκείνη συνηθίζουν να πέφτουν πυροτεχνήματα και βεγγαλικά. Το έθιμο που επικρατεί εκείνη την ημέρα είναι το εξής: Μετά την Ανάσταση, οι πιστοί μεταφέρουν στο σπίτι τους το Άγιο Φως. Στην είσοδο του σπιτιού τους, κάνουν, με τον καπνό της λαμπάδας, το σχήμα του σταυρού.

Στη συνέχεια κάθονται στο Πασχαλινό τραπέζι για να φάνε την πατροπαράδοτη μαγειρίτσα (σούπα από αρνίσια ή βοδινά εντόσθια). Τσουγκρίζουν κόκκινα αυγά και τρώνε κουλούρια και τσουρέκια.

Τα έθιμα της μεγάλης εβδομάδας ανά τόπο

Μπορεί το άκουσμα της Μεγάλης εβδομάδας να σημαίνει δύο πράγματα σήμερα – αντίστροφη μέτρηση για το Πάσχα και νηστεία- αλλά λίγες δεκαετίες πριν, σήμαινε πολλά περισσότερα για τους Έλληνες.

Κάθε μέρα είχε την ιεροτελεστία της. Κάθε τόπος είχε τα δικά του ιδιαίτερα έθιμα που η ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων πρόσταζε να ακολουθήσουν. Άλλωστε πίστευαν ακράδαντα ότι η Μεγάλη Εβδομάδα, οδηγεί στο θρίαμβο της Ανάστασης, στο θάνατο του θανάτου και τη νίκη της ζωής, σηματοδοτώντας παράλληλα το τέλος του χειμώνα και την αρχή της Άνοιξης.

Τα ήθη και έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα, είναι βγαλμένα από τις ρίζες του πολιτισμού και τις διηγήσεις των γιαγιάδων, έθιμα που κάποια καλά κρατούν με το πέρασμα του χρόνου και κάποια άλλα καλούμαστε να τα αναβιώσουμε.

Η Μεγάλη εβδομάδα

Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στον Ιωσήφ τον πιο αγαπητό υιό του Ιακώβ. Την Μεγάλη Δευτέρα ξεκινούν πολλοί την νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας μέχρι να κοινωνήσουν το Μεγάλο Σάββατο.

Την Μεγάλη Τρίτη διαβάζονται η παραβολή των δέκα Παρθένων και σε όλες τις εκκλησίες με κατάνυξη ακούμε το «τροπάριο τής Κασσιανής».

Η Μεγάλη Τετάρτη είναι αφιερωμένη στη μνήμη της αμαρτωλής γυναίκας που μετανόησε και πίστεψε στο Χριστό και οι νοικοκυρές πλάθουν μαζί με τα παιδιά τους τα Πασχαλινά κουλουράκια στο σπίτι, ενώ περιμένουν την λειτουργεία του Μυστικού Δείπνου.

Από την Μεγάλη Πέμπτη αρχίζει κυρίως η κατάνυξη γιατί από την ημέρα αυτή ξεκινούν βασικά τα πάθη ενώ την ίδια ημέρα οι νοικοκυρές βάφουν τα συμβολικά κόκκινα αβγά πλάθουν τα τσουρέκια και τα ψωμιά (διάφορα ανά κάθε περιοχή)περιμένοντας την μεγάλη ακολουθία των Αχράντων Παθών των Δώδεκα Ευαγγελίων και την σταύρωση.

Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται η αποκαθήλωση όπου ο ιερέας κατεβάζει τον Εσταυρωμένο από τον Σταυρό και τον τυλίγει σε καθαρό σεντόνι ενώ από αργά το βράδυ της Μ Πέμπτης έχει στολιστεί ο Ιερός Επιτάφιος με άνθη της υπαίθρου που φέρνουν οι γυναίκες έτσι ώστε να τοποθετηθεί το Άγιο Σώμα του Κυρίου.

Η Μεγάλη Παρασκευή αποτελεί την κορύφωση του Θείου Δράματος και είναι η μέρα του μεγάλου πένθους όλοι ζούν με μεγάλη κατάνυξη και σε πολλά μέρη δεν στρώνουν καθόλου τραπέζι. Είναι η μέρα που όλοι νηστεύουν ακόμα και το λάδι με τιμητικό πιάτο τις νερόβραστες φακές και το μαρούλι με ξύδι, συμβολισμοί παρμένοι από το Θείο Δράμα.
Κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί ή άλλο εργαλείο, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία. Το βράδυ γίνεται η λειτουργεία της περιφοράς του Επιταφίου. Η περιφορά του Επιταφίου είναι το κυριότερο έθιμο της Μεγάλης Παρασκευής.

Παλιά γινόταν ένας συναγωνισμός ανάμεσα στις ενορίες για το ποιος θα φτιάξει τον ομορφότερο στολισμό του Επιταφίου. Οι ενορίες συναντιόντουσαν κατά την περιφορά και στα νησιά έβαζαν τον επιτάφιο στην θάλασσα για να αγιάσουν τα ύδατα. Το έθιμο του περάσματος ακόμα καλά κρατεί. Όλοι πιστεύουν ότι πρέπει να περάσουν από κάτω γιά μία φορά για το καλό ενώ πίστευαν πως αν τα ζωηρά παιδιά περάσουν τρεις φορές θα φρονίμευαν. Τρεις φορές έπρεπε να περάσουν και οι άρρωστοι για να γίνουν καλά.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ψάλλεται ο Εσπερινός της Ανάστασης, όπως λεγεται και ” Πρώτη Ανάσταση ” . Το μεσημέρι στον Πανάγιο Τάφο πραγματοποιείται η αφή του Αγίου Φωτός και διανέμεται σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο και το βράδυ ακολουθεί η Τελετή της Αναστάσεως με το «δεύτε λάβετε φώς» και το «Χριστὸς Ἀνέστη» που συνοδεύεται από μηνύματα χαράς και ελπίδας και φυσικά πολλά βεγγαλικά και κροτίδες.

Στην επιστροφή στο σπίτι, «σταυρώνουν» πρώτα το επάνω μέρος της εξώπορτας και με το Άγιο φώς ανάβουν τα καντήλια. Το βραδινό τραπέζι της Ανάστασης περιλαμβάνει την μαγειρίτσα, κόκκινα αυγά, τσουρέκι και σαλάτες, μπαίνοντας σιγά σιγά μετά την νηστεία στο γλέντι του Κυριακάτικου οβελία

Την Κυριακή του Πάσχα αρχίζει το μεγάλο γλέντι με τα ψησίματα των αρνιών τα κοκορέτσια τα τραγούδια και τους χορούς που κρατάνε μέχρι αργά το βράδυ.

Αλλάζουν τα ήθη και τα έθιμα από τόπο σε τόπο

Τα ήθη και τα έθιμα ποικίλουν από τόπο σε τόπο σε όλη την Ελλάδα δίνοντας σε κάθε περιοχή το δικό της τοπικό χρώμα.

Στην Καλαμάτα αναβιώνει ένα έθιμο, που πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821, ο διαγωνισμός των «μπουλουκιών». Οι διαγωνιζόμενοι, με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, μετατρέπουν το τοπικό γήπεδο σε πεδίο μάχης, με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου.

Στο Λεωνίδιο το βράδυ της Ανάστασης γεμίζει ο ουρανός από φωτεινά αερόστατα τα οποία ανυψώνονται από τους πιστούς κάθε ενορίας με τον ανταγωνισμό ποιανού το αερόστατο θα μείνει περισσότερη ώρα στον αέρα.

Στην Κέρκυρα το πρωί στις 9 γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα. Το 1574 οι Βενετσιάνοι απαγόρευσαν στους ορθοδόξους την περιφορά του την Μ. Παρασκευή, και από τότε οι Κερκυραίοι πραγματοποιούν την περιφορά μαζί με το Σεπτό Σκήνωμα του Αγίου. Είναι η πιο παλιά και πιο κατανυκτική Λιτανεία που βγαίνει σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου, που έσωσε τον Κερκυραϊκό λαό.

Στις 11 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν κατά χιλιάδες, πήλινα δοχεία στους δρόμους, με μεγάλο κρότο.

Στην Αμοργό το Πάσχα έχει ιδιαίτερο χρώμα, με όλες τις παλιές παραδόσεις που αναβιώνουν στα χωριά της. Το Σάββατο του Λαζάρου μοιράζονται σε όλα τα σπίτια μεγάλοι σταυροί φτιαγμένοι από φύλλα βαγιάς.

Στην Πάρο ο ταξιδιώτης θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει το μοναδικό έθιμο της αναπαράστασης των Παθών το οποίο κρατάει από το 1937 όταν η δασκάλα του χωριού έβαλε τα παιδιά του σχολείου να κάνουν την αναπαράσταση των παθών. Κατά την περιφορά του Επιταφίου στην Μάρπησσα και στα Μάρμαρα, γίνονται στάσεις σε ζωντανές εικόνες των Παθών. Σε κάθε στάση τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από τα πάθη του Χριστού, τον «Μυστικό Δείπνο», το Μαρτύριο της Σταύρωσης και τα μεσάνυκτα του Μ. Σαββάτου, το νησί γεμίζει από φώτα και τον θόρυβο των αμέτρητων πυροτεχνημάτων καθώς γίνεται αναπαράσταση της Ανάστασης.

Στην Ύδρα την Μ. Παρασκευή ο Επιτάφιος μπαίνει στη θάλασσα και διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα κατανυκτική. Την επομένη του Πάσχα, γίνεται το κάψιμο ενός ομοιώματος του Ιούδα, μπροστά στα μάτια των έκπληκτων επισκεπτών του νησιού.

Στην Χίο ο ρουκετοπόλεμος είναι ένα παλιό έθιμο που έχει τις ρίζες του στους χρόνους της τουρκικής κατοχής. Οι κάτοικοι των ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής, έφτιαχναν αυτοσχέδια βαρελότα. Με το πέρασμα του χρόνου όμως αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες και βεγγαλικά, που διανύουν μεγάλες αποστάσεις.  Οι ποσότητες τα τελευταία χρόνια φτάνουν στις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που δημιουργείται από τις ρουκέτες που εκτοξεύονται στον ουρανό του Βροντάδου το βράδυ της Ανάστασης είναι φαντασμαγορικό.