Συνέντευξη στον Κώστα Κατόπη

Τέχνη της Σφραγιδογλυφίας! Άκουσα για πρώτη φορά τη συγκεκριμένη ορολογία από τα χείλη της Μαρίας Αποστολοπούλου που ειδικεύεται στην συγκεκριμένη Τέχνη. Αφορμή της συνάντησής μας στάθηκε η έκθεση «Ντύνοντας τις επαναστάσεις» στην οποία και συμμετέχει, που φιλοξενείται αυτή την περίοδο στο Μουσείο κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη, στη σκιά της Ακρόπολης!

Με περίμενε μπροστά από την εκθαμβωτική δημιουργία της, ένα Κόσμο-Ποιητικό έργο ωδή στην τέχνη της χαρακτικής πολύτιμων λίθων, ένα έργο σύγχρονης Σφραγιδογλυφίας και Αργυροχρυσοχοΐας εμπνευσμένο από την πολιτιστική μας κληρονομιά.

Οι ερωτήσεις στο μυαλό μου ξαφνικά, χείμαρρος. Προσπάθησα να συμπυκνώσω την μακροσκελή κουβέντα μας σε λίγες (!) φράσεις και λέξεις. Θα μπορούσαν να γραφούν χιλιάδες ακόμα, καθώς η Μαρία Αποστολοπούλου, συνέχιζε να μιλά γεμάτη ενθουσιασμό για την Τέχνη της, μοιάζοντας σαν μόλις να ξεκινούσε την κουβέντα μας, παρόλο που συνομιλούσαμε ήδη αρκετή ώρα και το Μουσείο θα έκλεινε τις πύλες του λόγω του περασμένου της ώρας

Μεταφέραμε την κουβέντα μας στον χώρο εργασίας της, στο ατελιέ της όπου οι εικόνες από το χώρο είναι δύσκολο να περιγραφούν με λέξεις! Πολύτιμοι λίθοι άλλοι σε ακατέργαστη μορφή και άλλοι κατεργασμένοι, πολύτιμα μέταλλα και αμέτρητα κοσμήματα και νομίσματα παντού στον χώρο!

Με… κάθισε δίπλα της στο σκαμνί για να μου δείξει στην πράξη πώς χαράσσει τις εμπνεύσεις της στις μικροσκοπικές επιφάνειες των πολύτιμων λίθων!

Μου μίλησε για την μοναδική Τέχνη της Σφραγιδογλυφίας, την ξεχωριστή τεχνική της, τους πολύτιμους λίθους και τις ιδιότητές τους, καθώς και για τα πολύτιμα μέταλλα που αρμονικά δένονται μαζί τους. Μου εξέφρασε τις ιδέες της για το μέλλον της συγκεκριμένης Τέχνης που μοιάζει να… σβήνει στα χέρια της, τις συνεργασίες της με γνωστά μουσεία και συλλέκτες κυρίως του εξωτερικού.

– Χαρακτική πολυτίμων λίθων, Σφραγιδογλυφία, Γλυπτογραφία στην Ελλάδα… Μαρία, μίλησέ μας για αυτές τις τέχνες που δεν είναι και τόσο διαδεδομένες στο ελληνικό φιλότεχνο κοινό!

Σφραγιδογλυφία και Γλυπτογραφία είναι όροι συνώνυμοι που δηλώνουν την σπάνια τέχνη της χαρακτικής των πολύτιμων λίθων με εργαλείο το διαμάντι.

Είναι μια από τις αρχαιότερες μορφές τέχνης που άκμασε την εποχή του χαλκού στη Μινωική Κρήτη και απογειώθηκε κατά την κλασσική αρχαιότητα.

Ο Σφραγιδόλιθος αποτελεί το έργο της Σφραγιδογλυφίας και είναι ένας πολύτιμος λίθος που στην επιφάνεια του φέρει εγχάρακτη παράσταση, είναι δηλαδή μία πέτρινη σφραγίδα όπως δηλώνει και το όνομα του.

Ο καλλιτέχνης λαξεύει τον λίθο για να δημιουργήσει εσωτερικό γλυπτό, το εσώγλυφο. Όταν αυτό πιεστεί σε εύπλαστο υλικό αφήνει το σφραγιστικό του αποτύπωμα που είναι ένα θετικό ανάγλυφο.

Στον αρχαίο κόσμο οι σφραγιδόλιθοι θεωρούνταν σημαντικά προσωπικά αντικείμενα και ο κάθε άνθρωπος κατείχε τον δικό του, φορεμένο πάντα στο σώμα του ως ατομικό φυλακτό, ιερό κόσμημα και προσωπική του ταυτότητα. Επάνω στη σφραγιστική επιφάνεια των σφραγιδολίθων χαράσσονταν τα θρησκευτικά, προσωπικά και μαγικά σύμβολα που ο άνθρωπος επιθυμούσε να διαφυλάξει.

Οι σφραγιδόλιθοι, η εικονογραφία, η ερμηνεία και η ταξινόμηση τους αποτελούν αντικείμενο μελέτης για την επιστήμη της αρχαιολογίας.

– Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που τους κάνουν τόσο ξεχωριστούς;

Συμβολισμός, πολυτιμότητα, αφθαρσία, μοναδικότητα, ομορφιά, σπανιότητα, απεύθυνση στην ψυχή είναι μερικά μόνο από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εγχάρακτων λίθων. Ο άνθρωπος τα έχει ανάγκη, γιαυτό η τέχνη διατηρείται ζωντανή.

– Πού μπορούμε να δούμε σφραγιδόλιθους;

Στα αρχαιολογικά μουσεία του δυτικού κόσμου θαυμάζουμε συλλογές αρχαίων σφραγιδολίθων ελεύθερων ή ένθετων σε χρυσά κοσμήματα που προέρχονται από τον Ελλαδικό χώρο ενώ συνεχώς έρχονται στο φως νέα μοναδικά ευρήματα, όπως προσφάτως η σφραγίδα από τον τάφο του Γρύπα πολεμιστή στην Πύλο.

Εγχάρακτους λίθους βλέπουμε και στα έργα της αργυροχρυσοχοϊκής τέχνης.

Ο διάσημος χρυσοχόος Καρλ Φαμπερζέ μέσα από τις γλυπτικές συλλογές κοσμημάτων του σηματοδότησε την αναγέννηση της χαρακτικής των πολύτιμων λίθων στις αρχές του 20ού αιώνα. Η συνέχεια δόθηκε από το Βρετανό χαράκτη και γλύπτη Cecil Thomas ο οποίος δίδαξε και παρέδωσε τη σκυτάλη στον δικό του μαθητή και διάδοχο Νick Kielty-Λαμπρινίδη, από τον οποίο διδάχτηκα την τέχνη.

Πολλά από τα σύγχρονα έργα χαρακτικής πολυτίμων λίθων που διακινούνται σήμερα στην αγορά κοσμήματος τέχνης έχουν δημιουργηθεί μέσα στο εργαστήριο μου από το 1994 έως σήμερα.

Πολλά μουσεία και πολιτιστικοί φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό προβάλουν και υποστηρίζουν τη δουλειά μου, ανάμεσα τους το μουσείο Κυκλαδικής τέχνης και το Βρετανικό μουσείο.

Η συλλογή κοσμημάτων που δημιούργησα στο πλαίσιο της έκθεσης «Luxury and power, Persia to Greece» θα βρίσκεται στο Grenville room του Βρετανικού μουσείου ως τις 13 Αυγούστου 2023.

-Έχουν απήχηση στους συλλέκτες;

Οι σφραγιδόλιθοι αποτελούν αντικείμενο συλλεκτικής μανίας για τους φιλότεχνους ήδη από τον 18 αιώνα, ενώ η σπανιότητα τους έχει εντείνει σήμερα το διεθνές συλλεκτικό και ακαδημαϊκό ενδιαφέρον για τις λίθινες σφραγίδες.

Συλλέκτες έργων τέχνης αλλά και ανεξάρτητοι λάτρεις των γλυπτικών κοσμημάτων δημιουργούν συλλογές.

Πυρήνες συλλεκτών των έργων μου υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Στην Ιαπωνία τα τελευταία χρόνια έχουν συσπειρωθεί γύρω από το «Human Jewellery project» στο πλαίσιο του οποίου Ιάπωνες μου αποστέλλουν φωτογραφίες τους, για να χαράξω λίθους αποκλειστικά γιαυτούς και να τους προσφέρω το προσωπικό τους Κόσμημα-Σφραγίδα που φτιάχνεται από έναν μοναδικό Άνθρωπο πομπό προς έναν μοναδικό Άνθρωπο δέκτη.

Κάνω έτσι ένα update στην έννοια της μοναδικότητας και στον ψυχικό δεσμό του ανθρώπου με το κόσμημα του.

– Ορυκτοί πολύτιμοι λίθοι και… σοφία έχουν κοινούς δρόμους; Υπάρχουν πνευματικά στοιχεία στις δημιουργίες σου;

Έχοντας ζήσει χιλιάδες χρόνια στο εσωτερικό της γης, μέσα σε ακραίες συνθήκες υψηλότατων θερμοκρασιών και ισχυρών πιέσεων, βίαιες εκρήξεις και εκτινάξεις από τα έγκατα στον έξω κόσμο, ο κρύσταλλος απόκτησε τις θαυμαστές του ιδιότητες, όπως εσωτερική δομή, καθαρότητα, σκληρότητα, ομορφιά, συμμετρία, διαφάνεια. Το Κάλλος δεν του χαρίστηκε κι αυτό τον κάνει σοφό.

Ας μην ξεχνάμε ότι η φύση μας διδάσκει τη γεωμετρία μέσα από τους πολύτιμους λίθους όπως αποκαλύπτεται κι από την επιστήμη της γεμολογίας.

Αναλογιζόμενη όλα αυτά γύρω από τη ζωή της πρώτης μου ύλης, συμπεραίνω πως μόνο το σημαντικό δικαιούμαι να χαράζω μέσα στον κρυσταλλικό πολύτιμο λίθο αλλιώς κινδυνεύω να υποπέσω σε καλλιτεχνική αλαζονία που θα γεννήσει έργο ανόητο.

– Από την έμπνευση/σύλληψη μιας ιδέας, στην υλοποίησή της. Μπορείς να περιγράψεις τη διαδικασία;

Η αρχή γίνεται μ΄ ένα δυνατό ερέθισμα που μπορεί και μου προκαλεί συνειρμούς. Τους αφήνω ν΄ αφηνιάσουν μέσα μου και να περιπλακούν σε καταστάσεις υποκινούμενες από τη φαντασία. Κι αν καταφέρουν να συναντηθούν με την Ψυχή, αυτή εμφυσεί μέσα τους πνεύμα [τους ψύχει], πνευματοποιούνται οι συνειρμοί, έτσι γεννιέται μία ιδέα.

Εν συνεχεία η λογική εντοπίζει και οργανώνει τα σημεία της ιδέας σε γλώσσα επικοινωνίας που θ’ αποκωδικοποιηθεί και θα είναι προσλήψιμη από τις αισθήσεις. Σε αυτό το σημείο συνήθως νιώθω έτοιμη να δώσω και υλική υπόσταση στο έργο επιστρατεύοντας την αισθητική και τις εξειδικευμένες τεχνικές μου γνώσεις.

Μυθολογία, τέχνη, φύση, φιλοσοφία, ζωή, μου δίνουν τα ερεθίσματα.

– Τι υλικά χρησιμοποιείς και ποια είναι τα αγαπημένα σου;

Δουλεύω με ευγενή μέταλλα και πολύτιμους κρυσταλλικούς λίθους. Αγαπώ ιδιαίτερα την Ορεία Κρύσταλλο [Rock Crystal Quartz], πέτρωμα από την ομάδας του Χαλαζία. Λίθος άχρωμος, διάφανος, κρύος, σκληρός, αποτελεί το tabula rasa της τέχνης μου.

– Δουλεύεις τους σφραγιδόλιθους άλλοτε ως ανάγλυφους και άλλοτε ως εσώγλυφους. Με ποια κριτήρια κάνεις την επιλογή;

Δουλεύω πάντα προς το εσωτερικό του υλικού μου, λαξεύοντας τα έργα μου ως εσώγλυφες αρνητικές μήτρες που δίνουν το ανάγλυφο θετικό αποτύπωμά τους.

Αρνητικό και Θετικό, Εσώγλυφο και Ανάγλυφο, το έργο στη σφραγιδογλυφία είναι δυσυπόστατο.

Όταν η χάραξη ολοκληρωθεί, η λίθινη σφραγίδα αυτούσια θα ενταχθεί σε μία αργυροχρυσοχοϊκή σύνθεση και θα γίνει κόσμημα.

Το ανάγλυφο αποτύπωμα που αφήνει η σφραγίδα θα γίνει νόμισμα ή μετάλλιο τέχνης, αφού πρώτα η εύπλαστη ύλη μετασχηματισθεί σε ευγενές μέταλλο μέσα από μία πολυσύνθετη τεχνικά διαδικασία

– Πού έχει αντίκρισμα η δουλειά σου; Υπάρχουν κάποιας μορφής συνεργασίες;

Η Γλυπτογραφία έχει οργανική σχέση με την αργυροχρυσοχοΐκή τέχνη γιατί ο εγχάρακτος λίθος έχει ανάγκη από το κόσμημα που θα τον προστατεύει και θα τον αναδεικνύει.

Άμεση σχέση υπάρχει και με τη Νομισματική τέχνη όπως προανέφερα αφού οι σφραγιδογλύφοι της αρχαιότητας ήταν και οι μετέπειτα χαράκτες νομισμάτων. Αυτοί κατείχαν τη γνώση του αρνητικού εσώγλυφου και χάραξαν μήτρες σε ορείχαλκο για να χτυπηθεί μέσα τους πυρωμένο ασήμι ή χρυσός και να προκύψουν τα πρώτα νομίσματα.

Γιαυτό το λόγο η Ευρωπαϊκή σχολή θέλει εμάς τους σφραγιδογλύφους της να είμαστε παράλληλα και χαράκτες νομισμάτων τέχνης και μεταλλίων [art medals and coins].

– Είσαι από τις λίγους -αν όχι, η μοναδική- δασκάλους στη χώρα μας, στην συγκεκριμένη Τέχνη! Ποιοι οι στόχοι σου; Υπάρχει ενδιαφέρον από νέους καλλιτέχνες;

Είμαστε ελάχιστοι σήμερα οι καλλιτέχνες που ασκούμε επαγγελματικά την τέχνη της χαρακτικής πολύτιμων λίθων. Ακόμα λιγότεροι αυτοί που γνωρίζουμε τον τρόπο να την διδάσκουμε σε όλο της το εύρος και να συμβάλουμε στη διάσωση και αναγέννηση της υπό εξαφάνιση τέχνης.

Υπάρχει ενδιαφέρον από τους νέους και δέχομαι πολλά μηνύματα καλλιτεχνών απ’ όλο τον κόσμο που ζητούν να μαθητεύσουν δίπλα μου, γνωρίζοντας ότι στη χώρα που άνθισε αυτή τέχνη εκεί μπορεί και να αναγεννηθεί.

– Συμμετέχεις αυτή την περίοδο στην έκθεση με τίτλο «Ντύνοντας τις επαναστάσεις» που φιλοξενείται στο Μουσείο κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη, με μια εξαιρετική δημιουργία, όπως φαίνεται στην κεντρική εικόνα. Μίλησέ μας για τη συμμετοχή σου.

Πρόκειται για ένα επιστήθιο κόσμημα τέχνης, ένα πολυσύνθετο έργο σύγχρονης Σφραγιδογλυφίας και Αργυροχρυσοχοΐας εμπνευσμένο από την πολιτιστική μας κληρονομιά και την έννοια της επανάστασης.

Αποτελείται από 6 διάφανους εγχάρακτους ορυκτούς χαλαζίες, τιτάνιο, ασήμι και πολύτιμους λίθους. Εφαρμόζω την νέα τεχνική μου τρισδιάστατης χαρακτικής με ελεύθερο χέρι. Το κόσμημα παρουσιάζεται μαζί με τα αποτυπώματα σε πηλό που πήρα από τις κρυστάλλινες σφραγίδες του.

Θα ήθελα να παραθέσω το κείμενο πάνω σε αυτό το έργο μου που ονομάζεται:

«‘ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΟΥΣ -ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΑ ΜΙΑΣ ΚΟΣΜΟ-ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ’

Το υψηλό ιδεώδες του Κάλλους σχετίζεται με τις έννοιες της αρμονίας, της ισορροπίας και του δικαίου, με το ωραίο στην μορφή και στο περιεχόμενο.

Ο αγώνας για την διάσωση του Κάλλους είναι σήμερα επιτακτικός και ανάγεται σε πράξη επαναστατική υπέρ των δικαιωμάτων της ανθρώπινης ψυχής αφού το ωραίο αποκλειστικά σε αυτήν απευθύνεται.

Ένα έργο σύγχρονης Σφραγιδογλυφίας με αναφορές στο παραδοσιακό κόσμημα «τσαπράζι» που φορούσαν οι οπλαρχηγοί της Ελληνικής επανάστασης ως σύμβολο ανδρείας και ηρωισμού, ποιητικά δηλώνει τα αιτήματα του σύγχρονου ανθρώπου-αγωνιστή που μαχόμενος για το αδιαμφισβήτητο δικαίωμα του στο ωραίο, αντιτίθεται στο κάθε ά-σχημο που απειλεί με ασυμμετρία την ύπαρξη του.

Οι διάφανοι σφραγιδόλιθοι που έχουν χαραχθεί με εσώγλυφες σκηνές μίας Κόσμο-Ποιητικής επανάστασης, θα σφραγίσουν την εποχή μας και θ΄ αφήσουν τ΄ αποτυπώματα τους να διασπαρθούν στον κόσμο μας για να λειτουργήσουν αναγεννητικά ως σπόροι που θα δώσουν άνθη και νέους καρπούς του Κάλλους.

Και τότε ναι, η ομορφιά θα έχει σωθεί.

Σημειολογικοί αρωγοί σε αυτόν τον αγώνα είναι οι δυνητικά άφθαρτοι ορυκτοί κρυσταλλικοί λίθοι που ενσαρκώνουν τους δοσμένους από τη φύση νόμους της εσωτερικής και εξωτερικής ωραιότητας.

– Ποια είναι τα σχέδιά σου για το μέλλον;

Είναι για εμένα μεγάλη πρόκληση στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, να προσπαθώ να διασώζω και να κρατώ ζωντανή μία τέχνη που αποτελεί έμβλημα του μοναδικού, του προσωπικού, του φτιαγμένου από ελεύθερα χέρια.

Εκτιμώ πως το «χειροποίητο» δεν πρόκειται να χαθεί αλλά σίγουρα θα είναι σπάνιο, δυσεύρετο και περιζήτητο, θα γίνει η νέα έκφραση πολυτέλειας το «Φτιαγμένο από Ανθρώπινο Χέρι» και τότε η Γλυπτογραφία θα πρέπει να είναι εκεί και να κρατά ψηλά το λάβαρο του Αληθινού. Να μιλά στον παγκόσμιο άνθρωπο και να στέλνει σφραγίδες και αποτυπώματα του δικού μας κόσμου στον επόμενο που έρχεται.

Εργάζομαι πολύ για την εξέλιξη μου ως καλλιτέχνις του κοσμήματος και των πολύτιμων λίθων μέσα από το ΕROS-PSYCHE glyptic jewellery studio.

Στα σχέδια μου υπάρχει η ίδρυση της «Ακαδημίας Γλυπτογραφίας-Σφραγιδογλυφίας», μία μοναδική παγκοσμίως σχολή που θα αναλάβει να διασώσει αυτήν την τέχνη. Νέοι καλλιτέχνες θα εκπαιδεύονται άρτια και πολύπλευρα ώστε να συνεχιστεί η ιστορική εξέλιξη της σημαντικής τέχνης μας και να γραφτεί το νέο κεφάλαιο «21^ος αιώνας, Σύγχρονη Αναγέννηση της Χαρακτικής πολύτιμων λίθων στην Ελλάδα».

*Φωτογραφίες: Παγκράτης Παγκρατίδης