Να τα πούμε;

Τα κάλαντα αποτελούνται από ένα συνδυασμό αρχαίων ειδωλολατρικών και χριστιανικών εθίμων, οι ρίζες των οποίων ξεκινούν από την αρχαιότητα. Η προέλευση του εθίμου είναι μάλλον διονυσιακή, καθώς στις αρχαίες διονυσιακές γιορτές τα παιδιά συνήθιζαν να τραγουδούν για την καλή χρονιά, κρατώντας ένα κλαδί ελιάς τυλιγμένο με μαλλί προβάτου, το οποίο συμβόλιζε την ευφορία και τη γονιμότητα. Πλέον τα κάλαντα συνοδεύουν μεταλλικά τρίγωνα ή άλλα μουσικά όργανα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα παλαιότερα χρόνια τα κάλαντα δεν τραγουδιόντουσαν μόνο, αλλά και παίζονταν από παραδοσιακούς οργανοπαίκτες. Για αυτό τον λόγο, θύμιζαν περισσότερο παραδοσιακά τραγούδια, παρά κάλαντα. Συνεπώς, το έθιμο αυτό έχει μέσα του το στοιχείο του αυθορμητισμού, της μουσικότητας και του αυτοσχεδιασμού.

Γιατί λέμε κάλαντα;

Τα κάλαντα είναι εθιμικά τραγούδια του λαού μας, για την ακρίβεια είναι από τα λίγα έθιμα που διατηρούνται ζωντανά μέχρι και σήμερα. Ουσιαστικά πρόκειται για δημοτικά τραγούδια με εγκωμιαστικούς στίχους για τη νέα χρονιά που έρχεται και τα οποία διαδόθηκαν από γενιά σε γενιά και τα τραγουδούμε ακόμη και σήμερα.

Τα κάλαντα τραγουδούν συνήθων μικρά παιδιά, ενώ κάποιες φορές τα ακούμε και από ενήλικες. Ο αρχικός τους ρόλος ήταν το καλωσόρισμα του νέου έτους και γενικά η αναγγελία του χαρμόσυνου μηνύματος των γιορτών.

Παραλλαγές καλάντων

Σε ολόκληρη την Ελλάδα συναντάμε πολυποίκιλες παραλλαγές καλάντων. Κάθε περιοχή, κάθε νησί, και κάθε χωριό έχει τα δικά του, ξεχωριστά κάλαντα. Οι στίχοι διαμορφώνονται ανάλογα με τις διαλέκτους και τα ιδιώματα της κάθε περιοχής και η μουσική ανάλογα με την παράδοση του κάθε τόπου. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κάλαντα από περιοχές της Θράκης, της Ηπείρου, του Πόντου, της Κρήτης, της Πελοποννήσου και της Μικρά Ασίας.

Ποντιακά κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Στα Ποντιακά κάλαντα Πρωτοχρονιάς συναντούμε σημαντικές παραλλαγές, με σημαντικότερες αυτές της Γαράσαρης. Όλοι σχεδόν οι στίχοι είναι αφιερωμένοι στην υπό τούρκικη κατοχή Κωνσταντινούπολη, μεταβάλλοντας το χαρμόσυνο μήνυμα της έλευσης της νέας χρονιάς σε θρήνο και μοιρολόι.

Τα κάλαντα στον Πόντο αλλά και στα χωριά όπου εγκαταστάθηκαν οι Πόντιοι μετά το 1923, ψάλλονταν από τα παιδιά μέχρι και την δεκαετία του 1960, το απόγευμα της παραμονής, της Πρωτοχρονιάς. Τα παιδιά έβγαιναν συνήθως κατά παρέες δύο, τριών ή περισσοτέρων ατόμων και αντί για τρίγωνα κρατούσαν καράβια που στόλιζαν με διάφορα στολίδια.

Θρακιώτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Τα Κάλαντα Πρωτοχρονιάς της Θράκης, χάνονται βαθιά μέσα στην ιστορία και παρουσιάζουν μια πραγματικά εξαιρετική ποικιλία. Η Ανατολική Θράκη είναι ιδιαίτερα γνωστή για την πλούσια λαογραφική και δημοτική της παράδοση.

Σε πολλά χωριά της Θράκης, τα κάλαντα των Χριστουγέννων τα έλεγαν μεταμφιεσμένοι και με τη συνοδεία γκάιντας. Έψαλλαν σε κάθε σπίτι ξεχωριστά κάλαντα, ανάλογα με τα πρόσωπα της οικογένειας και τα επαγγέλματά τους. Τα κάλαντα τα έλεγαν είτε στην είσοδο του σπιτιού, είτε μέσα στο σπίτι, ενώ σ’αυτά περιέχονταν παινέματα αλλά και πειράγματα για τον κάθε νοικοκύρη και τα μέλη της οικογένειάς του.

Ηπειρώτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Στην Ήπειρο επίσης έψαλαν τα δικά τους κάλαντα. Αξιοσημείωτο είναι το τοπικό χριστουγεννιάτικο έθιμο, τα σπάργανα του Χριστού. Τα σπάργανα δεν είναι άλλο από τηγανίτες στην πλάκα, ένα νοστιμότατο τοπικό γλύκισμα, μελωμένο με ζαχαρόνερο και πασπαλισμένο με καρύδια και κανέλα που το ετοίμαζαν την παραμονή των Χριστουγέννων.

Την παραμονή των Χριστουγέννων κυρίως στις πόλεις της Ηπείρου τα παιδιά έβγαιναν στις γειτονιές να πούνε τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Στα χωριά το έθιμο αυτό δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο γιατί τα σπίτια είναι αραιοκατοικημένα και το κρύο τσουχτερό κρύο δεν επιτρέπει να περπατούν μικρά παιδιά σε μεγάλες αποστάσεις μέσα στο κρύο. Αυτό διατηρείται ακόμη και σήμερα, καθώς πολύ λίγα παιδάκια στην ευρύτερη περιφέρεια της Ηπείρου τριγυρνούν στα σπίτια για να πούνε τα κάλαντα των Χριστουγέννων.

Κρητικά κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Τα Κάλαντα της Κρήτης είναι μοναδικά καθώς περιλαμβάνουν αυτοσχεδιασμούς και μαντινάδες. Οι ντόπιοι πατούν πάνω στους παραδοσιακούς στίχους και αλλάζουν κάποια πράγματα για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες που είχαν κάθε φορά. Έτσι, τα κάλαντα διέφεραν από χωριό σε χωριό ή ακόμα και από σπίτι σε σπίτι. Για παράδειγμα, εάν το σπίτι στο οποίο πήγαιναν να πουν τα κάλαντα δεν είχε τη δυνατότητα να τους φιλέψει πολλά πράγματα, ζητούσαν κάτι πιο λιτό. Εάν, όμως, πήγαιναν σε ένα πιο πλούσιο σπίτι οι απαιτήσεις ήταν μεγαλύτερες.

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Πελοποννήσου

Τα Κάλαντα της Πελοποννήσου είναι βγαλμένα από τη καθημερινή ζωή. «Ένας κόκορας και «πέντ᾿, έξ᾿ αυγά», λένε τα κάλαντα τους. Ιδιαίτερα για τους Αρκάδες, εκτός από ένα καλό γεύμα, αποτελούσαν και οικονομικό κεφάλαιο, μπορούσαν δίνοντας λίγα αυγά στον μπακάλη, να αγοράσουν τετράδια και ό,τι άλλο ήθελαν. Τι πιο φυσικό λοιπόν να ενσωματωθούν και αυτά τόσο στα τραγούδια τους όσο και στις ευχές τους.

Μικρασιατικά κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Στη Μικρά Ασία τα κάλαντα ψάλλονταν από τα παιδιά το βράδυ της παραμονής των μεγάλων εορτών των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Θεοφανείων. Στα μικρασιατικά παράλια τα παιδιά έψαλαν τα κάλαντα κρατώντας στα χέρια τους τραμπούκες και βαποράκια. Κατασκεύαζαν και στόλιζαν πολύχρωμα καράβια με φωτεινά φαναράκια και χάρτινα φουντάκια. Κάποιες φορές αντί για βαπόρια κατασκεύαζαν εκκλησίες χάρτινες και φωτιζόμενες εσωτερικά, μικρά ομοιώματα της Αγίας Σοφίας.

Αρβανίτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Τα Αρβανίτικα Κάλαντα στέλνουν ευχές για ένα νέο ξεχωριστό έτος ενώ έχουν τη μορφή δημοτικού τραγουδιού.