Τα κάλαντα είναι ένα τραγούδι, μια παράδοση και μια χαρμόσυνη αναγγελία. Τις Παραμονές των εορτών μικρά αλλά και πιο μεγάλα παιδιά, από νωρίς το πρωί παίρνουν το πατροπαράδοτο μεταλλικό τους τρίγωνο ή μουσικά όργανα όπως φυσαρμόνικα, ακορντεόν, κιθάρα, κ.ά. και γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι, τραγουδούν τα κάλαντα μαζεύοντας χρήματα και χριστουγεννιάτικα κεράσματα.

Το παραδοσιακό έθιμο που όλοι έχουμε τιμήσει δεόντως ως παιδιά, χάνεται στα βάθη των αιώνων και διατηρείται ζωντανό μέχρι και σήμερα.

Κάλαντα Χριστουγέννων: Τα κάλαντα που λέμε στις 24 Δεκεμβρίου

Τα Κάλαντα παίρνουν την ονομασία τους από τη λατινική «calendae», που σημαίνει αρχή του μήνα και διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα «καλώ».

Στα ελληνικά λέγονται «καλένδες». Η ιστορία τους συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Προέρχονται από παρόμοια αρχαία τραγούδια του αγερμού και της ειρεσιώνης και είχαν κοσμικό χαρακτήρα. Έχουν βρεθεί μάλιστα, αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά.

Καλήν εσπέραν άρχοντες,
κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την Θείαν γέννησιν,
να πω στ’ αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον,
εν Βηθλεέμ τη πόλη,
οι ουρανοί αγάλλονται,
χαίρει η φύσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται,
εν φάτνη των αλόγων,
ο βασιλεύς των ουρανών,
και ποιητής των όλων.

Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε,
πέτρα να μην ραγίσει,
και ο νοικοκύρης του σπιτιού,
χίλια χρόνια να ζήσει.

Τα παιδιά εκείνης της εποχής κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (η λεγόμενη ειρεσιώνη, από το έριο=μαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα. Πάνω του  κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές, στις οποίες έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων. Κάποια παιδιά κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου.

Μετά, αυτό το έθιμο το πήρε και η Ρώμη. Στο Βυζάντιο κρατούσαν ραβδιά, ή φανάρια, ή ομοιώματα πλοιαρίων ή και κτιρίων, στολισμένα.  Το τραγούδι τους συνόδευαν ή το τρίγωνο ή το τύμπανο.

Κάλαντα Χριστουγέννων από όλη την Ελλάδα

Σχεδόν κάθε περιοχή, κάθε νησί, ενίοτε και κάθε χωριό έχει τα δικά του, ξεχωριστά κάλαντα. Οι στίχοι διαμορφώνονται ανάλογα με τις διαλέκτους και τα ιδιώματα της κάθε περιοχής και η μουσική ανάλογα με την παράδοση του κάθε τόπου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι περιοχές των Επτανήσων, της Θράκης, της Ηπείρου, των Κυκλάδων, των Δωδεκανήσων, του Πόντου, της Κρήτης και της Μικρά Ασίας.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα παλαιότερα χρόνια τα κάλαντα δεν τραγουδιόντουσαν μόνο, αλλά και παίζονταν από παραδοσιακούς οργανοπαίκτες. Για αυτό τον λόγο, πολλές φορές θύμιζαν περισσότερο παραδοσιακά τραγούδια, παρά κάλαντα. Συνεπώς, το έθιμο αυτό διέπεται από το στοιχείο του αυθορμητισμού, της μουσικότητας και του αυτοσχεδιασμού.

Κάλαντα Χριστουγέννων Πελοποννήσου

Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου,
για εβγάτε, δέστε, μάθετε, πως ο Χριστός γεννιέται,
γεννιέται κι αναθρέφεται στο μέλι και στο γάλα,
το μέλι τρών᾿ οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοχόρταρο το λούζουντ᾿ οι κυράδες.

Κυρά ψιλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα, κυρά μ᾿ όταν στολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου,
βάζεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλι
και τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δαχτυλίδι.

Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε, μόνο σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε·
εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραγίσει κι ο νοικοκύρης του σπιτιού πολλούς χρόνους να ζήση. Δώστε μας και τον κόκορα, δώστε μας και την κότα, δώστε μας και πέντ᾿, έξ᾿ αυγά, να πάμε σ᾿ άλλη πόρτα.

Όπως παρατηρούμε, ο ανώνυμος ποιητής προτρέπει τους πολίτες να γιορτάσουν με τον γνωστό ελληνικό τρόπο τα Χριστούγεννα : «για εβγάτε, δέστε, μάθετε πως ο Χριστός γεννιέται». Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ο Έλληνας γιορτάζει στην «αγορά», στην πλατεία, στην ύπαιθρο. Η γιορτή σχεδόν ταυτίζεται με έξοδο, επίσκεψη, χορό στην πλατεία του χωριού. Συνήθως η γιορτή είναι τριήμερη· μια μέρα ξεφάντωμα, μια μέρα αφιερωμένη στον Θεό και μια μέρα αφιερωμένη στην οικογένεια.

Κάλαντα Χριστουγέννων Πόντου

Χριστός γεννέθεν, χαρά στον κόσμον,ακαλή ώρα, καλή ση μέρα,
ακαλόν παιδίον οψές γεννέθεν,
ψες γεννέθεν, ουρανεστάθεν.

Τον εγέννησεν η Παναία,
τον ανέσταισεν Αειπαρθένος.
Εκαβάλλκεψεν χρυσόν πουλάριν,
εκατήη στο σταυροδρόμιν.
Έρπαξαν ατόν οι σκύλ᾿ Εβραίοι,
σκύλ᾿ Εβραίοι και μίλ᾿ Εβραίοι.

Ας σ᾿ αρχοντικά κι άσ᾿ σην καρδίαν,
γαίμαν έσταξεν, φλογήν κι άσ᾿ εφάνθεν.
Όπου έσταξεν κι εμυροστάθεν,
εμυρίσ᾿ ατόν ο κόσμος όλος.

Να μυρίσ᾿ ατόν κι εσύ, αφέντα,
εκατήη στο σταυροδρόμιν.
Έμπα σον νουντάν κι έλα σην πόρτα,
έξου στέκουν τα παλληκάρια.

Έβγαλ᾿ τον κισέ και δος παράδας
έξου στέκουν τα παλληκάρια.
Και θυμίζουν στον νοικοκύρην,
νοικοκύρην και βασιλέαν.

Τα Ποντιακά Κάλαντα των Χριστουγέννων περιέχουν όλη τη ζωή του θεανθρώπου, από τη στιγμή της γέννησης, μέχρι τη στιγμή της σύλληψης, χωρίς όμως να προχωρούν και στη θανάτωση, γεγονός που θα ερχόταν σε αντίθεση με το χαρμόσυνο γεγονός των Χριστουγέννων. Στα Ποντιακά Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα συναντούμε σημαντικές παραλλαγές, με σημαντικότερες αυτές της Γαράσαρης. Όλοι σχεδόν οι στίχοι είναι αφιερωμένοι στην υπό τούρκικη κατοχή Κωνσταντινούπολη, μεταβάλλοντας το χαρμόσυνο μήνυμα της έλευσης της νέας χρονιάς σε θρήνο και μοιρολόι.

Κάλαντα Χριστουγέννων Θράκης

Τα κάλαντα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς της Θράκης, έχουν ρίζες που χάνονται βαθιά μέσα στην ιστορία και παρουσιάζουν μια πραγματικά εξαιρετική ποικιλία. Ειδικότερα η Ανατολική Θράκη ως περιοχή είναι ιδιαίτερα γνωστή για την πλούσια λαογραφική και δημοτική της παράδοση.

Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο, χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια.

Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες, η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.

Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε, τους αρχαγγέλους, τους ιεράρχες.

Σεις αρχαγγέλοι και ιεράρχες, στη Σμύρνη πηγαίν’τε, μαμές να φέρ᾿τε.

Άγια Μαρίνα, Άγια Κατερίνα, στη Σμύρνη πάνε, μαμές να φέρουν.

Όσο να πάνε κι όσο να έρθουν, η Παναγιά μας ηληυτηρώθη.

Στην κούνια το ’βαλαν και το κουνούσαν και το κουνούσαν, το τραγουδούσαν.

Σαν ήλιος λάμπει, σα νιό φεγγάρι, σα νιό φεγγάρι, το παλληκάρι.

Φέγγει σε τούτον το νοικοκύρη, με τα καλά του, με τα παιδιά του, με την καλή τη νοικοκυρά του…

Τα Κάλαντα σήμερα

Τα τραγούδια των Καλάντων συνοδεύονται από κάποια παραδοσιακά όργανα όπως είναι το τρίγωνο, το λαούτο, το νταούλι, η τσαμπούνα, η φλογέρα, η φυσαρμόνικα, το ακορντεόν και το τύμπανο. Τα παιδιά που ψάλλουν τα Κάλαντα, συνήθως κρατάνε τρίγωνο και είναι ομάδα ή μόνα τους. Πηγαίνουν σε σπίτια, γειτονιές, καταστήματα και δημόσιους χώρους και ρωτάνε το καθιερωμένο «Να τα πούμε;» και δεν τα λένε μέχρι να ακούσουν «Να τα πείτε».

Έχουν γίνει βέβαια, διάφορες παραλλαγές των τραγουδιών με λόγια εθνικά ή αστικά και τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από 30 τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο, ενώ διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια χρησιμοποιούνται κάποιες φορές επιπρόσθετα με τα παραδοσιακά. Μερικά μάλιστα έχουν μεταγλωττιστεί στα ελληνικά.