Σήμερα, 21 Δεκεμβρίου 2025, σημειώνεται το χειμερινό ηλιοστάσιο, η ημέρα με τη μικρότερη διάρκεια φωτός και τη μεγαλύτερη νύχτα του έτους. Στην Αθήνα, ο Ήλιος ανέτειλε στις 07:37 και έδυσε στις 17:09, με τη διάρκεια της ημέρας να περιορίζεται στις 9 ώρες και 32 λεπτά. Το φαινόμενο σηματοδοτεί, παράλληλα, την επίσημη έναρξη του χειμώνα στο βόρειο ημισφαίριο, ενώ στο νότιο ξεκινά το καλοκαίρι.
Σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, από αστρονομική άποψη ο χειμώνας αρχίζει ακριβώς τη στιγμή του χειμερινού ηλιοστασίου. Ο Ήλιος εμφανίζεται στο νοτιότερο σημείο της φαινομενικής του πορείας στον ουρανό για τους παρατηρητές του βορείου ημισφαιρίου. Από αύριο, οι ημέρες αρχίζουν σταδιακά να μεγαλώνουν, μέχρι την εαρινή ισημερία στις 20 Μαρτίου 2026.
Γιατί συμβαίνει το χειμερινό ηλιοστάσιο
Το φαινόμενο συνδέεται με την κλίση του άξονα περιστροφής της Γης, περίπου 23° και 26′ σε σχέση με το επίπεδο της τροχιάς της γύρω από τον Ήλιο, την λεγόμενη εκλειπτική.
Κατά το μισό έτος, από την εαρινή έως τη φθινοπωρινή ισημερία, το βόρειο ημισφαίριο γέρνει προς τον Ήλιο, φτάνοντας στο μέγιστο στο θερινό ηλιοστάσιο. Το υπόλοιπο μισό έτος, γέρνει αντίθετα, με αποκορύφωμα το χειμερινό ηλιοστάσιο, όταν το φως περιορίζεται στο ελάχιστο.
Η ίδια η λέξη ηλιοστάσιο προέρχεται από τα λατινικά (solstitium: sol = ήλιος, sisto = στέκομαι), περιγράφοντας τη φαινομενική «ακινησία» του Ήλιου πριν αλλάξει κατεύθυνση η πορεία του.
Το χειμερινό ηλιοστάσιο στην αρχαία Ελλάδα
Για τους αρχαίους Έλληνες, το χειμερινό ηλιοστάσιο είχε βαθύ φιλοσοφικό και πνευματικό νόημα. Η περίοδος από το ηλιοστάσιο έως την εαρινή ισημερία θεωρούνταν χρόνος κάθαρσης της ψυχής, αποβολής των παθών και προετοιμασίας για την αναγέννηση.
Ο Ήλιος, λατρευόμενος ως θεότητα, συμβόλιζε τη ζωή, τη γονιμότητα και τη συνέχεια των εποχών, από τη σπορά έως τη συγκομιδή. Οι τελετές αυτής της περιόδου συνδέονταν με τη φύση, τη μετάβαση και την ελπίδα για μια νέα αρχή.
Φιλόσοφοι και αστρονόμοι, όπως ο Ίππαρχος, παρατηρούσαν με ακρίβεια τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, συμβάλλοντας στη δημιουργία ημερολογίων που εναρμόνιζαν τη θρησκευτική και κοινωνική ζωή με τα φυσικά φαινόμενα. Το ηλιοστάσιο δεν ήταν απλώς αστρονομικό γεγονός, αλλά στιγμή στοχασμού και ευχαριστίας.
Από τους Ρωμαίους έως τους Δρυίδες
Το χειμερινό ηλιοστάσιο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς πολιτισμούς. Οι Ρωμαίοι το γιόρταζαν με τα Σατουρνάλια και τη λατρεία του Αήττητου Ήλιου στις 25 Δεκεμβρίου, ημέρα που θεωρούνταν η αρχή της επιστροφής του φωτός. Οι πρώτοι χριστιανοί στη Ρώμη επέλεξαν την ίδια ημερομηνία για τον εορτασμό της Γέννησης του Χριστού, ενσωματώνοντας έναν ήδη βαθιά ριζωμένο συμβολισμό.
Οι Δρυίδες, πνευματικοί ηγέτες των Κελτών, έβλεπαν στο ηλιοστάσιο μια στιγμή μεταμόρφωσης: το τέλος της σκοτεινής περιόδου και την αρχή της επιστροφής του φωτός. Τελετές κοντά σε ιερά δέντρα ή λίθινους κύκλους τιμούσαν τη φύση, τη σοφία και την ανθεκτικότητα.
Το Στόουνχεντζ και η ευθυγράμμιση με τον Ήλιο
Ιδιαίτερη θέση στον παγκόσμιο συμβολισμό κατέχει το Στόουνχεντζ, το μεγαλιθικό μνημείο της Αγγλίας ηλικίας περίπου 4.500 ετών. Οι λίθοι του έχουν τοποθετηθεί έτσι ώστε να ευθυγραμμίζονται με την ανατολή και τη δύση του Ήλιου κατά τα ηλιοστάσια.
Κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, οι ακτίνες του Ήλιου διαπερνούν συγκεκριμένα ανοίγματα του μνημείου, δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό θέαμα που συνδυάζει φυσικό φαινόμενο και ανθρώπινη δεξιοτεχνία. Σήμερα, χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώνονται εκεί – από αρχαιολόγους και ιστορικούς έως νεοπαγανιστές και επισκέπτες – για να βιώσουν τη στιγμή που το σκοτάδι αρχίζει να υποχωρεί.
Το χειμερινό ηλιοστάσιο παραμένει, μέχρι σήμερα, σύμβολο αναγέννησης και ελπίδας. Από αυτή τη νύχτα και μετά, το φως επιστρέφει αργά αλλά σταθερά, υπενθυμίζοντας ότι κάθε κύκλος σκοταδιού εμπεριέχει και την αρχή μιας νέας ημέρας.
