Μια από τις μεγαλύτερες υποθέσεις λαθρεμπορίου φυτών στην Ευρώπη αποκάλυψε ένα δίκτυο διεθνούς διακίνησης σπάνιων κάκτων αξίας άνω του 1 εκατομμυρίου δολαρίων. Η Operation Atacama, όπως ονομάστηκε από τις ιταλικές αρχές, έφερε στο φως την παράνομη συλλογή και εξαγωγή πάνω από 1.000 κάκτων Copiapoa από την έρημο Ατακάμα της Χιλής, καθώς και τη δράση του Ιταλού συλλέκτη Αντρέα Πιομπέτι, ο οποίος τελικά καταδικάστηκε σε φυλάκιση.
Οι Copiapoa είναι ένας από τους σπανιότερους και πιο ανθεκτικούς κάκτους στον κόσμο, ικανοί να επιβιώσουν στις ακραίες συνθήκες της ερήμου Ατακάμα απορροφώντας υγρασία από την ομίχλη camanchaca. Η εξαιρετική προσαρμοστικότητά τους και η μοναδική αισθητική τους –με αποχρώσεις από σκούρο γκρι έως μπλε-πράσινο, αγκαθωτές κορυφές και ανθισμένα λευκά και κίτρινα άνθη– τους έχουν καταστήσει πολύτιμα τρόπαια για συλλέκτες.
Ο «Βασιλιάς των Πειρατών των Κάκτων» και η ανατροπή
Όπως αναφέρει το BBC, ο Ιταλός συλλέκτης Αντρέα Πιομπέτι ήταν γνωστός για την εμμονική του αγάπη για τους κάκτους και τη συλλογή σπάνιων ειδών. Στα social media αποκαλούσε τον εαυτό του “King of the Cactus Pirates”, ενώ εμφανιζόταν με σακάκι που έγραφε “The King of Chile”.
Γνωστή προσωπικότητα στον ιταλικό κόσμο των φυτών, ο Πιομπέτι ήταν συλλέκτης και έμπορος κάκτων εδώ και δεκαετίες και λέγεται ότι είναι πολύ περήφανος για τις μοναδικές γνώσεις του στο βασίλειο αυτό. Η φωτογραφία του προφίλ του στο Facebook είναι ένα σακίδιο πλάτης που κάθεται πάνω σε μια συστάδα κάκτων στο χωράφι.
Το 2013, οι ιταλικές τελωνειακές αρχές στο αεροδρόμιο Malpensa του Μιλάνου κατέσχεσαν 143 κάκτους Copiapoa με πλαστά φυτοϋγειονομικά έγγραφα που είχαν προορισμό το σπίτι του στη Σενιγκάλια.
Η αστυνομία ανακάλυψε εκατοντάδες ακόμη κάκτους στο σπίτι του και στο σπίτι ενός φίλου του, αλλά η υπόθεση έκλεισε λόγω παραγραφής. Οι αρχές θεωρούσαν ότι η παράνομη δραστηριότητά του είχε σταματήσει.
Όμως, το 2020, έπειτα από καταγγελία για κλοπή ενός σπάνιου φυτού από φυτώριο, η ιταλική αστυνομία έκανε έφοδο στο σπίτι του και βρήκε πάνω από 1.000 σπάνιους κάκτους, αξίας άνω του 1 εκατομμυρίου ευρώ.
Από τα ταξιδιωτικά του έγγραφα αποκαλύφθηκε ότι είχε ταξιδέψει πέντε φορές στη Χιλή μεταξύ 2016-2019, ενώ από τα ηλεκτρονικά του αρχεία οι αρχές εντόπισαν δίκτυο 10 παράνομων εμπόρων και 10 αγοραστών από όλο τον κόσμο.
Τα αρχεία που βρέθηκαν στον φορητό υπολογιστή και το κινητό του βοήθησαν την αστυνομία να εντοπίσει έναν στενό συνεργό του, τον Mattia Crescentini, καθώς και ένα δίκτυο 10 άλλων παράνομων εμπόρων φυτών και 10 τακτικών αγοραστών. Τα φυτά πωλούνταν συνήθως διαδικτυακά μέσω εξειδικευμένων ιστοσελίδων δημοπρασιών και αγοράζονταν από ανθρώπους με ιδιωτικές διακοσμητικές συλλογές σε όλο τον κόσμο. Ο Crescentini δημοσίευσε τους κάκτους του σε έναν λογαριασμό στο Instagram με την ονομασία Cactus_Italy. Ένας Ιάπωνας αγοραστής που εργάζεται στη βιομηχανία της μόδας, για παράδειγμα, έστελνε στον Piombetti ποσά ύψους 2.500 ευρώ κάθε μήνα. Ο Πομπιέτι αγόραζε επίσης ο ίδιος φυτά για εκατοντάδες δολάρια.
Η επιστροφή των κλεμμένων κάκτων και η νομική πρωτοπορία
Η δίκη του Πιομπέτι και του συνεργού του, Ματία Κρεσεντίνι, διήρκεσε πέντε χρόνια και έθεσε νομικό προηγούμενο στην αντιμετώπιση εγκλημάτων βιοποικιλότητας.
Για πρώτη φορά, η ιταλική δικαιοσύνη αποφάσισε την επαναπατρισμό των φυτών στη Χιλή – μια απόφαση-ορόσημο που δεν είχε ληφθεί ποτέ ξανά σε παρόμοια υπόθεση. Περίπου 840 κάκτοι Copiapoa επεστράφησαν στην έρημο Ατακάμα, όπου φυλάσσονται σε ειδικό θερμοκήπιο της Εθνικής Δασικής Υπηρεσίας της Χιλής (Conaf).
Ωστόσο, επειδή δεν υπάρχουν δεδομένα για τις ακριβείς τοποθεσίες από όπου είχαν αφαιρεθεί, τα φυτά δεν μπορούν να επανενταχθούν στη φύση, αλλά θα χρησιμοποιηθούν για γενετική και επιστημονική έρευνα.
Καταδίκη και πρόστιμα-ρεκόρ για το λαθρεμπόριο κάκτων
Η ιταλική δικαιοσύνη καταδίκασε τον Πιομπέτι σε 18 μήνες φυλάκιση και πρόστιμο 25.000 ευρώ, ενώ ο συνεργός του Κρεσεντίνι καταδικάστηκε σε 12 μήνες φυλάκιση και πρόστιμο 18.000 ευρώ.
Επιπλέον, το δικαστήριο αναγνώρισε ότι το έγκλημα δεν ήταν απλώς παράβαση νόμου, αλλά έγκλημα κατά της φύσης. Για πρώτη φορά, οργάνωση προστασίας της βιοποικιλότητας αναγνωρίστηκε ως θιγόμενο μέρος, και οι καταδικασθέντες υποχρεώθηκαν να καταβάλουν 20.000 ευρώ για την προστασία των κάκτων.
Η υπόθεση που αλλάζει τη νομική αντιμετώπιση
Ο καθηγητής Jacob Phelps, ειδικός σε θέματα περιβαλλοντικού δικαίου, δήλωσε ότι η υπόθεση θέτει διεθνές νομικό προηγούμενο, ανοίγοντας το δρόμο για την ποινικοποίηση της καταστροφής της βιοποικιλότητας ως αυτόνομου εγκλήματος. «Η δικαιοσύνη έδωσε για πρώτη φορά στα φυτά ένα δικαίωμα: το δικαίωμα να μην καταστρέφονται», σχολίασε ο βοτανολόγος Αντρέα Καταμπρίγκα, που βοήθησε στη δίκη.
Αυτή η νέα προσέγγιση μπορεί να επεκταθεί σε μελλοντικές υποθέσεις, με παρόμοιες δίκες ήδη σε εξέλιξη σε Ουγκάντα, Φιλιππίνες και Ινδονησία.
Το λαθρεμπόριο κάκτων συνεχίζεται
Παρά τις νομικές εξελίξεις, η κλοπή σπάνιων κάκτων συνεχίζεται αμείωτη. Εθελοντές ακτιβιστές για το κλίμα, στη Χιλή, βρίσκουν κάθε χρόνο μονοπάτια αποψιλωμένα από λαθρέμπορους, ενώ η κλιματική αλλαγή οδηγεί σταδιακά τα φυτά στην εξαφάνιση.
Η εθελοντική ομάδα Caminantes del Desierto αναφέρει ότι 76% των ειδών Copiapoa είναι υπό εξαφάνιση λόγω κλιματικής αλλαγής και λαθρεμπορίου.
Ο Πιομπέτι, ακόμα και εν μέσω της δίκης του, ταξίδεψε ξανά στη Χιλή το 2024, όπου συνελήφθη στο αεροδρόμιο και του επιβλήθηκε 10ετής απαγόρευση εισόδου στη χώρα.
Ένα μικρό βήμα για τη δικαιοσύνη, αλλά αρκετό για να σωθούν τα φυτά;
Παρά την ιστορική δικαστική απόφαση, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι χωρίς αυστηρότερη επιβολή του νόμου και διεθνή συνεργασία, τα σπάνια φυτά της Χιλής κινδυνεύουν να εξαφανιστούν.
Η υπόθεση Operation Atacama μπορεί να σηματοδοτεί μια αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης των εγκλημάτων κατά της φύσης, αλλά η μάχη για τη διάσωση των Copiapoa δεν έχει τελειώσει.
