Μέχρι το τέλος Απριλίου, κάθε κράτος-μέλος που θέλει να αξιοποιήσει την περιβόητη ρήτρα διαφυγής για τις αμυντικές δαπάνες, πρέπει να καταθέσει σχετικό αίτημα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η Κομισιόν θα εξετάσει τα αιτήματα τον Ιούνιο και θα κάνει τις εισηγήσεις της στο Συμβούλιο της ΕΕ, το οποίο και θα πάρει τις τελικές αποφάσεις τον Ιούλιο.
Η ρήτρα, που θα ισχύσει από το 2025 έως το 2028, δίνει στις χώρες-μέλη τη δυνατότητα να αυξήσουν δραστικά τις στρατιωτικές τους δαπάνες, χωρίς να λογοδοτούν στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
Η Ελλάδα στους κερδισμένους – «Πλεονέκτημα η γεωπολιτική πίεση»
Για την Ελλάδα, αυτή η εξέλιξη κρίνεται ιδιαίτερα ευνοϊκή. Η χώρα επενδύει διαχρονικά υψηλό ποσοστό του ΑΕΠ στην άμυνα, το οποίο έφτασε το 2,6% το 2022 – υπερδιπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου (1,3%).
Η ρήτρα θα επιτρέπει έως και 1,5% του ΑΕΠ ετησίως σε επιπλέον δαπάνες, που δεν θα προσμετρώνται στους δημοσιονομικούς περιορισμούς. Αν για παράδειγμα, η ελληνική κυβέρνηση θελήσει να αποκτήσει ένα αντιαεροπορικό σύστημα αξίας 2 δισ. ευρώ, η επένδυση καλύπτεται πλήρως εντός των ορίων της ρήτρας – χωρίς «πέναλτι» από τις Βρυξέλλες.
Επιπλέον, οι αμυντικές δαπάνες που θα γίνουν από το 2025 έως το 2028 μπορούν να καλύπτουν:
- Αγορά εξοπλισμού (αεροσκάφη, άρματα, πυραυλικά συστήματα)
- Υποδομές (στρατόπεδα, δίκτυα επικοινωνιών)
- Προσωπικό (προσλήψεις, εκπαίδευση, κυβερνοάμυνα)
- Έρευνα και ανάπτυξη (AI, drones, τεχνολογίες μάχης)
Με μια βασική προϋπόθεση: οι εξοπλισμοί να προέρχονται κατά βάση από ευρωπαϊκές εταιρείες, ενισχύοντας την αμυντική αυτονομία της ΕΕ.
Η Γερμανία με άνεση, η Νότια Ευρώπη με… μέτρο
Η ρήτρα αυτή ενδέχεται να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού στις σχέσεις ισχύος της ΕΕ. Ήδη, η Γερμανία σχεδιάζει ένα μαμούθ εξοπλιστικό πακέτο, επωφελούμενη από το χαμηλό δημόσιο χρέος της. Με ΑΕΠ διπλάσιο της Ιταλίας και δυνατότητα δημοσιονομικού «ελιγμού», αναμένεται να επενδύσει εκατοντάδες δισ. σε άμυνα και υποδομές, χωρίς να παραβιάσει κανένα όριο.
Αντίθετα, χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία και το Βέλγιο, βουτηγμένες στα ελλείμματα και τις υψηλές δαπάνες, θα πρέπει να κινηθούν με πολύ μεγαλύτερη σύνεση. Η πρόσφατη υποβάθμιση της Γαλλίας από τον οίκο DBRS, λόγω αύξησης των στρατιωτικών εξόδων, είναι ενδεικτική των πιέσεων.
Η επόμενη μέρα της ευελιξίας
Μετά το 2028, οι δαπάνες θα επιστρέψουν στους ετήσιους κρατικούς προϋπολογισμούς. Όμως, όσα συμβόλαια υπογραφούν μέχρι τότε, ακόμη και αν οι παραδόσεις γίνουν αργότερα, θα μπορούν να ενταχθούν στη ρήτρα – εφόσον δεν ξεπερνούν το 1,5% του ΑΕΠ.
Η ρήτρα αυτή εντάσσεται στη στρατηγική της ΕΕ για αυτονομία στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας, στο φόντο ενός αβέβαιου γεωπολιτικού τοπίου. Η απόφαση της Επιτροπής να επιτρέψει τέτοια «παραθυράκια» δείχνει ότι πλέον το αμυντικό δόγμα της Ευρώπης αλλάζει ταχύτατα, με το κόστος να παύει να θεωρείται πρόβλημα, και να γίνεται… επένδυση.
