Στις 29 Σεπτεμβρίου 1945, λίγους μόλις μήνες μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Κύπρος βυθίστηκε στο πένθος από ένα ναυτικό δυστύχημα που σημάδεψε τη σύγχρονη ιστορία της. Το βρετανικό μεταγωγικό πλοίο Empire Patrol, φορτωμένο με εκατοντάδες Κύπριους εθελοντές που επέστρεφαν στην πατρίδα τους μετά τη λήξη του πολέμου, τυλίχθηκε στις φλόγες στα ανοιχτά της Μεσογείου.

Το Empire Patrol είχε επιταχθεί από τις βρετανικές Aρχές και χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά στρατιωτών και υλικού. Εκείνη την ημέρα μετέφερε περίπου 500 Κύπριους στρατιώτες, οι οποίοι είχαν υπηρετήσει στις δυνάμεις της Αυτοκρατορίας κατά τον πόλεμο. Η ατμόσφαιρα στο πλοίο ήταν γεμάτη συγκίνηση, οι άνδρες ανυπομονούσαν να δουν ξανά τις οικογένειές τους μετά από χρόνια πολεμικών κακουχιών.

Η φωτιά και ο πανικός

Ξαφνικά, ενώ το πλοίο βρισκόταν κοντά στη Γαύδο, ξέσπασε πυρκαγιά στο μηχανοστάσιο. Οι φλόγες εξαπλώθηκαν με τρομερή ταχύτητα. Το ξύλινο εσωτερικό και οι εύφλεκτες προμήθειες τροφοδότησαν την καταστροφή.

Μέσα σε λίγα λεπτά το Empire Patrol μετατράπηκε σε πύρινη παγίδα. Οι στρατιώτες, πολλοί εκ των οποίων δεν ήξεραν κολύμπι, βρέθηκαν εγκλωβισμένοι ή αναγκάστηκαν να ριχτούν στη θάλασσα.

Σήμα κινδύνου εστάλη αμέσως, και πλοία της περιοχής έσπευσαν για βοήθεια. Ένα ελληνικό εμπορικό, μαζί με άλλα συμμαχικά σκάφη, συμμετείχαν στη διάσωση εκατοντάδων ανδρών. Ωστόσο, η καταστροφή ήταν ήδη βαριά: Τριάντα τρεις Κύπριοι χάθηκαν στις φλόγες ή στα κύματα, ενώ δεκάδες τραυματίστηκαν.

Η στιγμή που η Κύπρος «βυθίστηκε» στη θλίψη

Η είδηση έφτασε στην Κύπρο σαν κεραυνός. Οι οικογένειες που περίμεναν με ανυπομονησία την επιστροφή των αγαπημένων τους, βυθίστηκαν σε ανείπωτο πένθος. Οι εφημερίδες της εποχής μίλησαν για «τραγωδία που σκέπασε με μαύρο πέπλο το νησί». Παράλληλα, αναδείχθηκαν ηρωισμοί: Στρατιώτες που βοήθησαν συντρόφους τους να σωθούν, αξιωματικοί που έμειναν μέχρι τέλους στο φλεγόμενο πλοίο για να καθοδηγήσουν την εκκένωση.

Η μνήμη του Empire Patrol

Η τραγωδία της 29ης Σεπτεμβρίου 1945 δεν ξεχάστηκε. Για τους Κύπριους, το Empire Patrol έγινε σύμβολο του υψηλού τιμήματος που πλήρωσε το νησί στον πόλεμο. Εθελοντές που είχαν πολεμήσει στη Βόρεια Αφρική, στην Ιταλία και σε άλλα μέτωπα, αντί να επιστρέψουν θριαμβευτές, γύρισαν ως μάρτυρες.

Κάθε χρόνο, μνημόσυνα και εκδηλώσεις τιμής κρατούν ζωντανή τη μνήμη των θυμάτων και υπενθυμίζουν ότι ακόμη και μετά το τέλος του πολέμου, η ειρήνη άργησε να «χαμογελάσει» στην Κύπρο.