«Χωρίς εσένα γρανάζι δε γυρνά», έλεγε ένα παραδοσιακό σύνθημα των συνδικάτων. Οι καιροί άλλαξαν. Στον καιρό της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης και της τεχνητής νοημοσύνης, η ανθρώπινη εργασία υφίσταται σημαντικές πιέσεις.
Ακόμα και στον δυναμικό κλάδο των τραπεζοϋπαλλήλων, που έφερε πρώτος στη χώρα το 40ωρο ως εβδομαδιαίο χρόνο εργασίας και εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να ρυθμίζει τους όρους της εργασίας του με συλλογικές συμβάσεις, η τεχνολογική εξέλιξη αξιοποιείται για να οδηγήσει στον ξαφνικό θάνατο του παραδοσιακού τραπεζοϋπάλληλου.
Οι ελληνικές Τράπεζες προχωρούν ραγδαία τους σχεδιασμούς τους σαν η τεχνολογία να έχει ήδη αντικαταστήσει την ανθρώπινη εργασία σε όλες τις υπηρεσίες τους. Χιλιάδες εργαζόμενοι εξωθούνται μαζικά στην έξοδο και εκατοντάδες καταστήματα κλείνουν παντού αφήνοντας ολόκληρες περιοχές χωρίς εξυπηρέτηση σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων.
Μετά τα capital controls του 2015 που επέφεραν σημαντική αύξηση στο πλαστικό χρήμα και στις ηλεκτρονικές συναλλαγές, τώρα έρχεται η πανδημία του 2020 να επιταχύνει τόσο το σχέδιο ψηφιοποίησης των Τραπεζών όσο και την προσπάθειά τους να αλλάξουν δραστικά τις συναλλακτικές συνήθειες των πελατών τους.
Η στροφή των πελατών στα ηλεκτρονικά δίκτυα (e-banking) είναι όντως μεγάλη, απέχει όμως πολύ από το να είναι καθολική. Πέρα από τους ηλικιωμένους που δεν τα καταφέρνουν, υπάρχουν σήμερα ακόμα ζητήματα όπως τα προβλήματα στις υποδομές και στα δίκτυα, τα κόστη σύνδεσης και συναλλαγών ή η έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων που αφορά σε μερίδα κάθε ηλικιακής ομάδας.
Άλλωστε, οι Τράπεζες πουλάνε Πίστη, δηλαδή εμπιστοσύνη, και είναι μάλλον απίθανο -όσο κι αν εξελιχθεί η τεχνητή νοημοσύνη- το προσεχές διάστημα οι πελάτες που αναζητούν στις Τράπεζες συμβουλευτικές υπηρεσίες για χρηματοοικονομικές υπηρεσίες να βρουν τέτοια εμπιστοσύνη σε ρομπότ ή μηχανήματα. Η εξέλιξη μπορεί να αλλάζει τη φύση του επαγγέλματος όπως το γνωρίσαμε τις προηγούμενες δεκαετίες, μπορεί να απαιτεί περισσότερη εξειδίκευση και δια βίου εκπαίδευση, αλλά δεν προβλέπεται (τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια) να καταστήσει αχρείαστη την ανθρώπινη εργασία. Οι φόβοι των Λουδιτών -που είχαν κηρύξει τον πόλεμο στα ΑΤΜ όταν αυτά είχαν εισαχθεί στην τραπεζική λειτουργία- μπορεί να έχουν καλύτερη βάση στην εποχή της ψηφιακής ανάπτυξης των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, αλλά πάλι δε μοιάζουν για την ώρα να επαληθεύονται.
Αφού λοιπόν η ανθρώπινη εργασία στις Τράπεζες παραμένει αναγκαία, τι συμβαίνει στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα;
Όλες οι ευρωπαϊκές χώρες -ακόμη και οι πολύ πιο προηγμένες στην ψηφιακή τραπεζική- διατηρούν πολύ περισσότερα καταστήματα δικτύου και εργαζόμενους στο δυναμικό τους από τη χώρα μας, αναλογικά με τον πληθυσμό.
Τα συγκριτικά στοιχεία είναι συντριπτικά:
-στην Ελλάδα αντιστοιχεί σήμερα ένας τραπεζοϋπάλληλος ανά 292 κατοίκους, ενώ στην Ευρωζώνη ένας ανά 185 κατοίκους (37% κάτω!).
-το 2010 υπήρχαν στην Ελλάδα 41 καταστήματα Τραπεζών ανά 100.000 κατοίκους. Το 2019 απέμειναν μόλις 19 καταστήματα ανά 100.000 κατοίκους (ενώ με τον προγραμματισμό που ήδη τρέχει, ο αριθμός αυτός θα μειωθεί αισθητά κι άλλο εντός του 2021). Στην υπόλοιπη Ευρώπη, όμως, υπάρχουν ανά 100.000 κατοίκους 50 καταστήματα στην Ισπανία, 39 στην Ιταλία, 38 στην Πορτογαλία και 34 στην (πολύ προχωρημένη τεχνολογικά) Γαλλία.
-το 2019 ο μέσος όρος στην Ευρωζώνη ήταν ένα τραπεζικό κατάστημα ανά 2.530 κατοίκους. Στην Ελλάδα (με τις πολλές γεωγραφικές ιδιομορφίες) αντιστοιχούσε ένα κατάστημα σε 5.662 κατοίκους!
Αυτό που συμβαίνει στο τραπεζικό τοπίο στην Ελλάδα δεν είναι συνέπεια της τεχνολογικής προόδου, αλλά συνειδητή επιλογή αποψίλωσης του τραπεζικού συστήματος, που θα έπρεπε να λειτουργεί ως μοχλός ανάπτυξης και κυκλοφορικό σύστημα της εθνικής οικονομίας.
Πριν μία εβδομάδα, η Τράπεζα Πειραιώς έθεσε σε αναγκαστική αργία 140 εργαζόμενους που δούλευαν σε 45 καταστήματα τα οποία αποφάσισε να κλείσουν μέσα στην καραντίνα. Η «άδεια» φαίνεται ότι θα κρατήσει μέχρι όλοι τους να δεχθούν να αποχωρήσουν με «εθελούσια» έξοδο.
Ειδικά, για την Τράπεζα Πειραιώς (που έχει κύριο μέτοχο αυτή τη στιγμή το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας), τα στοιχεία είναι επίσης συντριπτικά:
– από 1.280 καταστήματα που είχε το 2013, θα μείνει με μόνο 470 στα τέλη του 2020 (μείωση 810 καταστημάτων δηλ. χάθηκε το 64% του δικτύου της).
-οι εργαζόμενοι του Ομίλου της Πειραιώς μειώθηκαν σε αυτό το διάστημα κατά 13.750 άτομα (δηλ. κατά 55%).
Αντί να επενδύσουν σε σχέδια και λογικές ανάπτυξης, οι ελληνικές Τράπεζες μένουν κολλημένες στα πλάνα συρρίκνωσης. Η μείωση του προσωπικού τους είναι ο μόνος στόχος που μετράνε καθημερινά τα διοικητικά τους συμβούλια που απαρτίζονται από ξενόφερτους συνταξιούχους. Τα funds που εκπροσωπούν αγόρασαν τζάμπα τις Τράπεζες στην περήφανη διαπραγμάτευση του ΣΥΡΙΖΑ και τις μικραίνουν διαρκώς για να βγάλουν κέρδος και να τις πουλήσουν για παλιοσίδερα, αδιαφορώντας για τη λειτουργία τους. Αδυνατούν, έτσι, οι Τράπεζες να παίξουν τον ρόλο τους στην απαραίτητη στήριξη της πραγματικής οικονομίας και της κοινωνίας μετά από μια δεκαετία κρίσης.
Σε αυτή την αδιέξοδη πορεία απαιτείται αναπτυξιακή Αλλαγή πλεύσης!

Ο Χρήστος Ασπιώτης είναι ο Συντονιστής των Οργανώσεων Εργαζομένων του Κινήματος Αλλαγής και τραπεζοϋπάλληλος.